skanowanie0054 2

lego z jej elementów: szczeblowości i rozpiętości kierowania. Wyjściem lakich kłopotów jest przyjęcie podejścia wielowymiarowego do pojęcia ruktury organizacyjnej i rozpatrywanie oddzielnie cech struktury jako łości i oddzielnie właściwości (charakterystyk) jej elementów składo-fch. Podejście wielowymiarowe do pojęcia struktury organizacyjnej >owszechniło się szeroko wśród teoretyków organizacji w ostatnich —25 latach, głównie za sprawą tzw. szkoły astońskiej (badaczy z Uni-(Tsytetu Aston w Birmingham, którzy w latach sześćdziesiątych podję-szerokie badania nad sytuacyjnymi czy też ..kontekstowymi*’ uwa-nkowaniami struktur organizacyjnych).

I)o strukturalnych charakterystyk organizacji można zaliczyć:

—    rozmiary struktury, jej wielkość wynikającą z wielkości organiki;

—    sposób rozczłonkowania, całości i pogrupowania jej elementów i»/. kryteria zastosowane do podziału i łączenia;

—    liczbę szczebli hierarchicznych i rozpiętość kierowania, czyli licz-osób podporządkowanych bezpośrednio jednemu kierownikowi;

—    stopień specjalizacji wyrażający się zróżnicowaniem zadań, głę-tością podziału pracy i stopniem wykorzystania wiedzy i umiejętności Nowych pracowników;

—    stopień centralizacji określający rozmieszczenie uprawnień do de-dowania i odpowiedzialności, czyli podział władzy pomiędzy szczeble •rarchiczne organizacji;-

■ - stopień sformalizowania, czyli zakres i stopień szczegółowości relacji objętych strukturą formalną i ograniczających swobodę zacho-ń uczestników.

Liczba kombinacji tych elementów struktury jest praktycznie nie-hmiczońa, ponieważ część z nich stanowi continuum między skrajnoś-tmi o znacznej liczbie stanów pośrednich. Wszelkie typologie struktur, f»ro omówione zostaną niżej, odnoszą się do niewielu takich stanów i są OŻSZC niż wachlarz rozwiązań strukturalnych stosowanych w organicy jnoj rzeczywistości.

W zbliżony, choć nieco odmienny sposób ujmują to zagadnienie przed-wiciele wspomnianej ^zkoł^_^ast^skiej’', którzy posługując się ternem „wymiarów [dimensions] struktur” formułują następującą ich )ologię:

wymiar^ kon^iguraaji^.który charakteryzuje kształt struktury: rozet »kowanie, TtezB^sZćzeBlI hierarchicznych, rozpiętość kierowania oraz [‘porcje części składowych (komórek, pionów);

wymiar specjalizacji określający podział pracy, rozdział zadań t;dzy stanowiska pracy i zajmujących je ludzi;

—    Wymiar centralizacji określający rozmieszczenie uprawnień decyzyjnych;

—    wymiar standaryzacji określający stopień typowości i zrutynizo-wania czynności w organizacji oraz ujednolicenia zasad postępowania;

—    wymiar formalizacji określający zakres norm postępowania i zasad komunikowania się w organizacji¹⁵.

• Tak potraktowane wymiary struktur organizacyjnych można dalej dezagregować traktując każdy z nich także jako zmienną wielowymiaro-wą. Na przykład na zmienną konfiguracji składają się takie zmienne szczegółowe, jak wielkość organizacji, wielkoźć-poszczególnych komórek, liczba szczebli hierarchicznych, rozpiętość kierowania.

Różnice między dwoma przedstawionymi typologiami elementów składowych (wymiarów) struktury organizacyjnej nie są istotne. Wszystkie rodzaje cech strukturalnych organizacji- były już wcześniej przedmiotem zainteresowania, teoretyków organizacji. Ważnym krokiem naprzód, zrobionym m. in. przez „astończyków” było samo podkreślenie -^^óv^7niarowośęi^)ojęcia struktury. Ignorowanie tej cechy struktur organizacyjnych prowadziło do wspomnianego przemieszania cech całości i jej elementów. Tymczasem są takie cechy, które odnoszą się do struktury organizacyjnejJakpjcaioścLi_nie mają sensu w odniesieniu do jej poszczegółnych^wyiDiaiów (np. określenie „struktura biurokratyczna” albo „struktura kreatywna” nie wyjaśniają niczego w odniesieniu do takich wymiarów, jak hierarchicznośó czy specjalizacja), a równocześnie są właściwości poszczególnych wymiarów, które dotyczą tylko ich i mogą być różnie skomponowane z właściwościami innych wymiarów, dopiero łącznie tworząc określony typ struktury. Na przykład to, że struktura ma wiele szczebli, czyli jest „smukła”, może iść w parze*z centralizacją albo decentralizacją uprawnień i odwrotnie — to, że struktura jest scentralizowana może iść w parze z mniejszą lub większą liczbą pośrednich szczebli w zarządzaniu.

Fakt, że można wyróżnić pewne typy struktur' na podstawie ich ogólnej charakterystyki powoduje, że jednowymiarowe, typologiczne podejście do struktur jest także pożyteczne. W ostatecznym rachunku ważne są bowiem właściwości struktury jako całości, na które składają się charakterystyki poszczególnych wymiarów. Oba podejścia są zatem komplementarne i oba są niezbędne do analizy roli podsystemu struktury w systemie jakim jest organizacja. (Właściwy dobór rozwiązań strukturalnych jest podstawą zjawiska synergii i ma istotny wpływ na efektywność funkcjonowania organizacji.!

~    O

¹⁶ Tamże, s. 36—37 oraz D. S. P u g h, D. J. Hickson, C. R. H i n n 1 g s, C. Turner, DImenslons oi OiganUali^n liiutiure, „Aur.:ir.istrative Science Quar-torly" 1968, No l.