skanuj0062 2

• wynikające z rozbieżności, tudzież interakcji pomiędzy poszczególny¹

mi składnikami środowiska (bliższego i dalszego), a mniej lub bardziej

aktywnym zachowaniem jednostek oraz grup [Kawula 2001, s. 16-17; •

zob. Olubiński 1987).

Jeśli zatem mówimy, iż pedagogika społeczna koncentruje się na problematyce środowiskowych uwarunkowań procesów wychowawczych oraz analizie warunków (czynników) umożliwiających zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych fazach jego życia oraz różnorodnych sytuacjach życiowych — to jednocześnie mamy na uwadze zarówno komponenty realizujące zadania wychowawcze, jak i te, które są wychowawczo nieu-kierunkowane, a które trzeba przekształcić w wychowawczo wartościowe. Pedagogika społeczna jest zarazem pedagogiczną teorią i praktyką środowiska w tym sensie, że traktuje wszelkie obszary życia człowieka jako istotne czynniki kształtujące jego osobowość, usiłując dostrzec w nich określone dynamizmy i siły korzystnych zmian lub wprowadzać w nie elementy intencjonalności wychowawczej, wychowawczo aktywizować i pobudzać jego zasoby i siły. W tym kontekście, wychowywać z punktu widzenia pedagogiki społecznej, to realizować w swoim środowisku zadania zmierzające do ulepszania, głównie tego co w nim jest - w imię przyjętych celów i wartości, podzielanych przez ogół demokratycznego społeczeństwa oraz działające w środowisku podmioty.

Tak zatem, jeśli H. Radlińska oraz A. Kamiński mówili o tym, iż pedagogikę społeczną jako odrębną dyscyplinę naukową rozumieć należy w kategoriach wychowawczej funkcji pracy socjalnej, to - zgodnie z ich ujęciem -praca socjalna (społeczna) polega na „...wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich, na ich usprawnianiu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi..., a więc na przetwarzaniu środowiska siłami człowieka" (Radlińska) luhff) ,....na odpowiednim Zaspokajaniu potrzeb socjalno-bytowych orażfculturalno-wychowawczych; ną kompensowaniu braków biologicznych, społecznych oraz kulturalnych oraz^na wspomaganiu pomyślnego rozwoju podopiecznych, tj. wzmacnianiu szans rozwojowych ludzi przy ich współudziale”.(Kamiński). W ten sposób ujęte „wychowanie socjalne" (praca socjalno-wychowawcza) ściśle łączy ze sobą konieczność zaspokajania różnorodnych potrzeb z pomyślnym rozwojem podopiecznych. Tak rozumiana pomoc musi mieć walory wychowawcze - musi zatem rozwój optymalizować, i to zarówno na etapie metodyki pomocy, jak i jej efektów końcowych (np. pełnego usamodzielnienia życiowego wychowanka)².

Praca socjalna jako pomoc wspierająca rozwój

Wydaje się, iż najlepiej ideę isloty pracy socjalno-wychowawczej oddaje pojęcie pomocy wspierającej rozwój. Prekursorzy pedagogiki społecznej przez tego rodzaju pomoc rozumieli przede wszystkim właśnie działania wychowawczo-opiekuńcze oraz kulturalne mające miejsce w podstawowych instytucjach, placówkach, grupach i środowiskach życia oraz obejmujące najszersze (normalne) populacje, których cel i sens ma charakter profilaktyczny, służący wzbogacaniu ich rozwoju. Dopiero zaś, jakby w następnej kolejności tak rozumianą pracą socjalno-pedagogiczną ora/, opiekuńczą powinny być objęte klasyczne grupy klientów uwikłane w problemy, których samodzielnie rozwiązać nie potrafią. Na plan pierwszy wysuwa się tutaj zatem głównie tzw. cel protekcyjny (minimalizowanie negatywnego wpływu potencjalnych czynników oraz zagrożeń) oraz promocyjny (tworzenie warunków do osiągnięcia bardziej satysfakcjonującego poziomu życia) pracy socjalnej niż ratowniczy lub kompensacyjny⁵. Ważną cechą pedagogicznego podejścia do pracy socjalnej jest zatem zarówno poszukiwanie oraz pomoc siłom słabym, jak i - a może przede wszystkim - wzmacnianie oraz rozwijanie sił zdolnych do społeczno-wychowawczej aktywizacji własnego środowiska. Chodzi tutaj np. o wzmacnianie zdolności .osób, grup i społeczności lokalnych do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów oraz rozwoju. W tym kontekście praca socjalno-wychowawcza polegałaby zarówno na realizacji zadania pobudzania społecznej aktywności oraz inspirowania działań samopomocowych w zaspokajaniu określonych potrzeb rozwojowych osób, rodzin, grup i środowisk'społecznych; jak i na aktywnym współuczestniczeniu w inspirowaniu, opracowywaniu.oraz rozwijaniu programów społeczno-pedagogicznych ukierunkowanych na podniesienie jakości życia oraz tworzenie korzystniejszego środowiska wychowawczego.

Praca socjalno-wychowawcza jako przetwarzanie środowiska siłami

społecznymi:⁶

Wydaje się, iż w pedagogicznych rozważaniach nad pracą socjalną dominuje właśnie koncepcja tzw. sił społecznych. Pojęcie to wprowadziła do pedagogiki społecznej H. Radlińska określając je jako „...zespół określonych czynników i wartości funkcjonujących w środowisku, w postaci jednostko- ^{3 1}

127

1

Problematyka sił społecznych jako centralna kategoria pedagogiki społecznej oraz pracy socjalnej stanowi osobny przedmiot rozważań rozdziału V niniejszej pracy.

2

Zob. prace A. Kamińsk jego oraz H. Radlińskiej, głównie Pedagogika społeczna (19611.

3

⁹ O celach tych mowa jest m.ln. w .Założeniach programowo-organizacyjnych kształcenia w zawodzie pracownika socjalnego". Zob. Dz. U. MP i PS z dn. 4.10.1995 r.