skanuj0071 3

nagłos zaś dla spółgłosek. Sytuację w języku polskim można przedstawić w postaci układu liczb o wartości względnej wskazujących ogólnie na rozkład fonemów w trzech wymienionych pozycjach strukturalnych wyrazów i ich form gramatycznych (por. poniższą tabelę).

nagłos	śródgłos	wygłos
2	3	1

. W realizacjach wadliwych rozkład fonemów w poszczególnych pozycjach może w mniejszym lub większym stopnia ukazywać odstępstwa od normy. A więc, gdy w systemie wymawianowym osobnika brak dźwięcznych zwar-. tych, zwarto-szczclinowych i szczelinowych, wtedy następuje znaczne ujednolicenie pozycji nagłosu, śródglosu i wygłosu [88, 89]. Jeszcze większe ujednolicenie obserwuje się wówczas, gdy zjawisku temu towarzyszy zanik miękkości. W tych wypadkach nagłos może stanowić pozycję nacechowaną: drugiego stopnia lub w ogóle jedyną pozycję nacechowaną.

U opisywanego chłopca mamy jeszcze inną sytuację. Każdy fonem może tu występować we wszystkich pozycjach, co graficznie można zobrazować następująco:

nagłos	śródgłos	wygłos
3	3	3

Stan ten nic jest rezultatem jakichś przekształceń strukturalnych, lecz wynika ze znacznego ograniczenia inwentarza fonemów. Po prostu chłopiec realizuje fonemy, które mogą i w języku ogólnym występować wc wszystkich wymienionych pozycjach. O pewnym ograniczeniu w pozycji nagłosu można w naszym wypadku mówić jedynie w stosunku do samogłosek w i o w związku z dialektową labializacją. Jest to jednak zjawisko o zupełnie innym chara-.kterze.

Równoważność pozycji nagłosu, śródglosu i wygłosu w opisywanym wypadku wskazuje automatycznie, że obce jest fonetyce tego dziecka zjawisko elizji spółgłosek w nagłosie, tak charakterystyczne dla innych pacjentów. Badany przeze mnie Zenon P.. pochodzący notabene z tego samego obszaru dialektowego, w nagłosie nie wymawia całego szeregu spółgłosek: wiek 'Janek', edc 'jeże¹, at Mas’, uty Muty\ ude 'róże, ludzie’, aka Maska’²⁵, ut ’wóz’, aha 'żaba’, uda 'róża, ity ‘ryczy’; w śródgłosie i wygłosie obserwujemy bądź wymowę prawidłową, np.j oraz /, bądź wymowę substytucyjną, por. przykłady: doje 'dwoje*, tyją ‘szyja’, and ’ts.’ tebula 'cebula’, tal ‘szal’, tck'ila 'siekiera’, ouel 'rower’ itp. W pozycji nagłosowej pojawia się już^, można więc przyjąć oboczność form (j (zero dźwięku) orazj, / w tej pozycji stwierdzono jedynie w kompleksie lala. który’ wywodzi się z gaworzenia. Dla fonemów jl oraz r u Zenona ?. można więc przytoczyć następujące zestawienie:

Fo-	Pozycja w obrębie wyrazu
nem	nagłos	śródgłos	wygłos
k	m	^f+	+
l	ó	+	+
r	4	/	1

U Bogusława T. nie pojawia się również, na szerszą skalę epentcza, zjawisko zazwyczaj powiązane z elizją zasadą hiperpoprawności. Nieliczne przykłady z tego zakresu były wcześniej przytoczone w związku z opisem samogłosek nosowych.

C. Długość sylabiczna wyrazu. W naturalnym procesie rozwoju mowy u dziecka, a także w zaburzeniach mowy u dzieci wyrazy złożone z trzech, czterech i więcej sylab stanowią osobny problem. Obserwuje się redukowanie ilości sylab, przy czym,jak wynika z badań Smoczyńskiego orazzmaterin-łów porównawczych przytoczonych przez tego autora, już na przełomie drugiego i trzeciego roku życia dziecka zjawiska te uzyskują duży stopień regularności 1169]. Na sposób redukowania ilości sylab w wyrazach trój-i więcejzgloskowych wpływ ma akcent. Zazwyczaj zachowane są dwie końcowe sylaby wyrazu, akcentowana i wygłosowa. W wyrazach cztero- i więcej zgłoskowych należy również, moim zdaniem, brać pod uwagę rozkład akcentów pobocznych. W odkształceniach wymowy zasady tc w większości wypadków także obowiązują, np.: molot ‘samolot’, śuflea ‘taksówka’, teko ‘pudełko’, \ulka 'wiewiórka’, tynku ‘cytrynka’, ganka ‘cyganka’, bynka ‘drabinka’, vone 'czerwone*, iena 'do widzenia’, ćelada 'czekolada’ itp. Przykłady te pochodzą od różnych dzieci, stąd odmienne typy substytucji poszczególnych fonemów.

U badanego chłopca nic stwierdziłem ani jednego przykładu redukcji

183