skanuj0116

godnego roku). Niewielkie opóźnienie jest widoczne w zakresie dyfercncjacji szeregów syczącego i szumiącego, gdyż Wiesia jest wdwudziestoproccntowej grupie dzieci, ustalonej przezT. Bartkowską 17,41 ], które w wieku 6—7 lat nic opanowały jeszcze szumiących. Z rodzeństwa starsza siostra (11 lat) w zeszytach szkolnych w pierwszej klasie pisała zamiast s: — s, młodsza siostra (4 lata) według słów matki wymawia wszystko prawidłowo. Najbardziej interesuje przebieg rozwoju welamych zwartych. Niestety, w tak szczegółowej kwestii wywiad może dać zaledwie przybliżone informacje. Mimo to, dzięki pewnym wydarzeniom zewnętrznym w życiu dziecka, udało się stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, że od samego początku wymowa k g k' g’ była zgodna ze stanem sprzed reedukacji.

Aby w łaściwie ocenić uzyskane w wywiadzie informacje, należy je skonfrontować z normalnym rozwojem k g w wymowie dziecka. Rozwoju welar-nych zwartych nic można tu rozpatrywać w^r izolacji od innych elementów systemu; przede wszystkim, z uwagi na prawidłowość rozwoju mowy dziecka. należy zbadać chronologię pojawiania sic dentalnych i welamych zwar-. tych. Oto wyrywkowa dokumentacja:

Brajcrski [18. 30—31, 36—37) w specjalnej pcnodyzacji umieścił t w stadium I (przełom 1. i 2. roku życia), k ?aś w stadium II (początek 2. roku życia). Zapisy t u CJ. B. w okresie 0;8,30—

I _;o,2, k — 1 ;2,10; uD.O.w wieku 1 ;2,22 występuje t i * (wcześniejszych zapisów brak). Autor nie wspomina o substytucjach w zakresie zębowych i tylnojęzykowych zwartych.

Kaczmarek [77, 21, 24 i 32| notuje ( w czasie 0;10,6. k zaś w dwa miesiące później w trudnym słowie lek 'tak* (1 ;0,9), inne przykłady z A dopiero w okresie 1:2,l: kalyflk’ak’i ■kwiaty'. Więcej uwagi poświęcił autor wymianom obu głosek, które jeszcze pojawiają się w wieku 1;9. Brak informacji o istnieniu okresu, w którym k regularnie byłoby substytuowanc prze/ r.

Smoczyński [169,59,62,69 i 74) obserwuje t w mowie »yna w wicku0.10.26. A w kilka dni później — 0;11,4; przykład oboczności oka!jata ‘Anka’ (1;2,7) uznaje za wyjątkowy. U córki: f —0:10 ,27, k — l;3.1.

Zarębiua [203. 11. 15 i 32) dla obu dźwięków przytacza następującą chronologię: / — 0,10, k —1;2. Ponadto autorka zwraca uwagę na sporadyczność zastępstw A — i, np. tapla ‘czapka’.

Ohnesorg [146. 23 i 24—28) daje dwa opisy welamwh zwartych. I) U syna ( pojawia się w czasie t: 1, k zaś do czasu 2;8 regularnie jest substytuowanc przez /. w okresie 2,8 —3;0.3 próby substytucji k przez / (ch), x zaś przez h (szczelinow a krtaniow a). Cioska k pojawiła się po raz pierwszy w wieku 3:0,3 i w przeciągu miesiąca została całkowicie włączona do języka dziecka. 2) U córki i — 1;2, welarnc pojawiają się wcześnie, bo w czasie l;4, ale ich artykulacja jest zmienna. Około 1;7 całkowicie znikają z wypowiedzi dziecka (regularna substytucja welamych przez dcntalne lub elizja dźwięku w nagłosie). Od 1; 8,20 powtórnie pojawia się k, wymowa substytucyjna utrzymuje się jednak do 2;0 [145, 23 i 26—28).

Cwozdicw [55,53—55 i 109). inaczej niż wszyscy, obserwował wcześniejsze pojawienie się

A. po którym dopiero wystąpiło t (brak bliższych danych). W wieku I;7.20 istnieją obydwa dźwięki i brak przykładów na oscylacje między nimi. U innego dziecka w wieku 2;6 aulo. stwierdzi! również ten sam porządek dźwięków — obecność Ar i brak t. \V obu wypadkach ( było zastępowane przez k.

W oparciu o powyższe zestawieuie, mimo całej różnorodności rozw ojowej, można spróbować wyodrębnić zasadnicze warianty rozwoju / i k w embriologii mowy. Można stwierdzić, że tik nigdy nic pojawiają się równocześnie w fonetyce dziecka, z reguły zębowe poprzedzają welarne — odwrotną kolejność obserwował jedynie Gwozdiew. Wartości bezwzględne opóźnienia k przedstawiają się następująco (w kolejności od najmniejszych różnic): Smoczyński — X dni (syn), Ohnesorg — 2 miesiące (córka)⁴, Kaczmarek—2 miesiące i 3 dni, Brajerski—2 miesiące i X dni, Zarębina — 4 miesiące, Smoczyński — 4 miesiące i 5 dni (córka). Ohnesorg — 23 miesiące i 3 dni (syn). *

Rozpiętości czasowe opóźnienia welamych w stosunku do denlalnych dają się ująć jako trzy następujące warianty rozwoju tych elementów w fonetyce dziecka:

1)    / i k pojawiają się niemal równocześnie, wzajemne zamiany między tymi dźwiękami są nieliczne i szybko znikają z fonetyki dziecka:

2)    t wyprzedza k o kilka miesięcy (średnio od 2 do 6). pojawiają się substytucje, ich ilość^-i jakość jest różna w poszczególnych przypadkach.

3)    i wyprzedza k o kilkanaście miesięcy — występują regularne substytut je

Z powodu braku większej liczby szczegółowych opisów rozwoju fonetyk i

u poszczególnych dzieci, można jedynie z pewnym prawdopodobieństwem stwierdzić, że wariant wymieniony w punkcie 2. jest nąjbard/ici lypows. ¹ warianty wymienione w punktach 1. i 3. stanowią wyjątki’.

K. Ohnesorg w obu wyżej cytowanych studiach fonclyt/im li. .i tol . w osobnym artykule [148,15—19] stara się odpowiedzieć u.i pytaiii-. pik i>- u przyczyny późniejszego występowania welamych zwiuiyili w    ir.l. i

dziecka. Badacz len zwraca uwagę na tr/.y momenty:

a)    mniejszą widoczność artykulacji tylnoję/ykowyi h (bi.il I • •uimli wzrokowej),

b)    niezwykłość artykulacji (większość spólglo¹.. I i v -i u im/•••!/■• jamy ustnej),

c) 'trudność słuchowego rozróżnienia głosek /. i /. • i • /, • zim •• iluwod. ,i częste przesłyszenia ludzi dorosłych.

Ostatnią przyczynę uważa Ohm- .org. ■ i n,i|\\ t i /.im Imili.ili wzrokowej przypisuje znaczenie <liugoi/ę«ln«