skan161

reakcji chemicznych: mówimy wtedy o efektach fotochemicznych. Przykładem jest tu, podstawowy dla życia na naszej planecie, proces fotosyntezy: tworzenie przez rośliny zielone, w warunkach ekspozycji na światło słoneczne, węglowodanów z dwutlenku węgla i wody.

Promieniowanie podczerwone wywiera przede wszystkim efekt termiczny (promieniowanie termiczne). Podobnie jak bliskie mu (lecz o dłuższej fali) promieniowanie mikrofalowe, może ono wywoływać zaćmę (łac. cataracta). Soczewka oka słabo bowiem przepuszcza fale promieniowania o takiej długości; jest to przyczyną miejscowego efektu termicznego, a zwiększona temperatura prowadzi do degeneracji białek soczewki.

Promieniowanie nadfioletowe wywiera efekt bakteriobójczy, uwarunkowany działaniem fotochemicznym na białka i kwasy nukleinowe (tak DNA, jak i RNA). Znaną powszechnie reakcją skóry na działanie promieniowania nadfioletowego jest odczyn zapalny (rumień słoneczny - por. podrozdz. 6.1.4.1.). Promieniowanie to może także powodować zmiany nowotworowe skóry (przyczyną jest prawdopodobnie działanie fotochemiczne na DNA). Działanie na skórę promieniowania słonecznego (w tym promieniowania nadfioletowego) powoduje zwiększenie tam syntezy barwnika (melaniny), a także nasila rogowacenie (keratynizację) naskórka. Melanina i warstwa zgrubiałego naskórka do pewnego stopnia zapobiegają przenikaniu promieniowania nadfioletowego do głębszych warstw skóry. Brak melaniny (albinizm - por. podrozdz. 12.1.), jak również obecność w skórze porfiryn lub/i porfi-rynogenów (por. podrozdz. 12.6.) jest powodem znacznej wrażliwości na promieniowanie słoneczne (szczególnie nadfioletowe).

6.1.8.

Promieniowanie jonizujące

Istnieje promieniowanie korpuskulame (cząstki a, cząstki p, elektrony, neutrony) i promieniowanie elektromagnetyczne o bardzo krótkiej długości fali (promieniowanie y, promienie Roentgena). Ekspozycja na promieniowanie, zwykle dla celów diagnostycznych łub terapeutycznych, jest przyczyną napromieniowania tkanek i narządów dawkami o zróżnicowanej wielkości. Tkanki mają bardzo różną wrażliwość na promieniowanie; na ogół najbardziej wrażliwe są tkanki złożone z komórek młodych, nawet niezupełnie jeszcze zróżnicowanych i szybko się mnożących (szpik kostny, błona śluzowa przewodu pokarmowego, gonady); zależy to od wpływu wywieranego przez promieniowanie na kwasy nukleinowe (DNA oraz RNA). W zakresie biologicznego działania promieniowania odróżnia się jego doraźne efekty somatyczne oraz takie, które mogą się dziedziczyć (tj. mutacje wywoływane ^w aparacie genetycznym).

161