Stawy2

18 Układ kosi

Ryc. 3. Połączenia kości i rodzaje stawów: a — szew, b — chrząstkozrost, c — staw jednoosiowy zawiasowy, d — staw dwuosiowy eliptyczny, e — staw jednoosiowy obrotowy, f — stav dwuosiowy siodełkowaty, g — staw trójosiowy kulisty

1. ^Stawy jednoosiowe, w których ruch może się odbywać tylko wokó. jednej osi

alstaw zawiasowy (articulatio ginglymus) —jedna powierzchnia stawowa jestw^dcszEalcbna w formie bloczka, druga jest jego negatywem (wcięcie). Oś ruchu jest ustawiona poprzecznie do długiej osi kości. W sta wie zawiasowym występują zawsze więzadła poboczne (Uganiania colla-teralia), które ustalają staw i zabezpieczają przed bocznymi przesunięciami. Ruchy w tym stawie to zginanie i prostowanie (np. stawy między-paliczkowe);

obrotowy {articulatio trochoidea) — jedna powierzchnia stawowa w kształcie walca obraca się w stosunku do drugiej. Oś ruchu w tym stawie biegnie wzdłuż długiej osi kości. Wykonywane ruchy to rotacja (ruch obrotowy) w obie strony (np. staw promienniowo-łokciowy bliższy);

c) staw śrubowy {articulatio cochlearis) — ruch obrotowy dookoła osi podłużnej jest połączony z równoczesnym przesuwaniem wzdłuż tej samej osi (ruch wkręcania śruby). Taki ruch występuje w stawach zęba kręgu obrotowego (skręt głowy z równoczesnym jej uniesieniem).

2.    Stawy dwuosiowe

a)    staw eliptyczny (articulatio elipsoidea), czyli kłykciowy (articulatio eon-dylaris) — na przekroju jedna powierzchnia ma kształt eliptyczny, wypukły w stosunku do swojej osi długiej i krótkiej, a druga powierzchnia jest wklęsła. Wykonywane ruchy to: zginanie i prostowanie, odwodzenie i przywodzenie oraz ruch wypadkowy — obwodzenie (np. staw promieniowo-nadgarstkowy);

b)    staw siodełkowaty (articulatio sellaris) — obie powierzchnie stawowe są~wklęsle, w kształcie siodełek. Taki układ występuje tylko w stawie śródręczno-nadgarstkowym kciuka. Wykonywane ruchy to: przywodzenie i odwodzenie, przeciwstawianie i odprowadzanie oraz ruch wypadkowy — obwodzenie.

3.    Stawy trójosiowe (wieloosiowe)

'a) staw kulisty womy (articulatio spheroidea),

R) staw kulisty panewkowy {articulatio cotylica) — w obu przypadkach jedna powierzchnia stawowa jest wykształcona w formie wycinka kuli, druga jest jej negatywem, czyli panewką. W stawie kulistym wolnym (staw ra-mienny) głowa jest o wiele większa od panewki, co decyduje o bardzo dużej ruchomości, natomiast w stawie kulistym panewkowym (staw biodrowy* głęboka panewka obejmiye głowę aż poza jej równik powodując ograniczenie zakresu ruchów. Wykonywane mchy to: zginanie i prostowanie, odwodzenie i przywodzenie, skręt na zewnątrz i do wewnątrz oraz ruch wypadkowy — obwodzenie;

c)    staw plaski {articulatio planae) — powierzchnie stawowe są prawie płaskie, równe lub guzkowa te, przeważnie tej samej wielkości. Ruchomość jest tu bardzo ograniczona, jednak ma duże znaczenie, ponieważ powoduje lepsze dopasowanie kości do podłoża lub uchwyconego przedmiotu (np. sławy kości nadgarstka czy stępu). Rozluźnienie aparatu więzadłowego i torebki stawowej minimalnie zwiększa zakres mchów;

d)    staw nieregularny— powierzchnie stawowe nie dają się porównać z innymi, wyraźnie określonymi. W stawach tego typu często występują dodatkowe krążki śródstawowe, jak np. w stawach obojczykowo-mostkowym lub obojczykowo-barkowym. W wymienionych stawach odbywają się ruchy obojczyka i łopatki: unoszenie i opuszczanie, wysuwanie i cofanie, obrót obojczyka w przód i w tyl oraz ruchy obrotowe łopatki.

W tych stawach odbywają się równocześnie mchy dookoła toj samej osi, to czynnościowo są one stawami sprzężonymi. Należą do nich m.in. stawy skroniowo-żuchwowe, promieniowo-lokciowy bliższy i dalszy oraz stawy żebrowo-kręgowe.

Zabezpieczenie stawów przed urazami może być trojakiego rodzaju:

a)    zabezpieczenie kostne —* przez sam kształt powierzchni stawowych (np. staw łokciowy),

b)    zabezpieczenie więzadlowe — przez liczne więzadla przebiegające w różnych kierunkach (np. staw kolanowy),