str0027

tralnej kartoteki etogramów różnych gatunków zwierząt w formie filmów monograficznych. Ostatnio zamiast filmu coraz częściej używa się magnetycznej rejestracji obrazu, która jest znacznie wygodniejsza, tańsza i umożliwia wielogodzinne utrwalenie obserwacji kilkoma kamerami oraz późniejsze przeglądanie zapisu przy różnych prędkościach przesuwu taśmy.

Na podstawie uzyskanych i zarejestrowanych wyników wyodrębnia się wzorce (schematy) zachowania się, a następnie klasyfikuje się je i porównuje między sobą. Bogactwo odmian zachowania narzuca przy tym konieczność selekcji materiału, toteż opis zachowania nie musi być kompletny, musi ono być natomiast dokładnie scharakteryzowane. Zgodnie z sugestią K. Iwaty poszczególne elementy zachowania oznacza się literami, dzięki czemu powstają wzory etologiczne określonych sekwencji behawioralnych, np. zachowania rozrodczego. Szczególnie ważne jest wyodrębnienie dla całych populacji wrodzonych wzorców, zwanych sztywnymi wzorcami zachowania (fixed aclion patterns, Erbkoordinatiori), które są składnikami końcowych elementów ostatnich ogniw zachowań popędowych, tj. działań spełniających, i odznaczają się szczególną stereotypowoścją. Symbole określające wzorce zachowania można wprowadzić do pamięci maszyny matematycznej i poddawać procedurze automatycznego przetwarzania danych. Pozwala to np. obliczyć prawdopodobieństwo wystąpienia danej formy zachowania po określonej sekwencji poszczególnych elementów.

Zachowanie się różnych gatunków zwierząt jest analizowane przeważnie porównawczo. Do tego celu wykorzystuje się metody matematyczne, zwłaszcza statystyczne wraz z analizą czynnikową, podobne do stosowanych w innych naukach biologicznych i w psychologii. Poprzez indukcję ustala się zależności między zjawiskami, np. sekwencje elementów zachowania się, powszechne w danych grupach zwierząt.

Po opisie i klasyfikacji zachowania etolog stara się wyjaśnić, dlaczego zwierzęta zachowują się w taki sposób. Przyczyny zachowania się stanowią ważny problem nie tylko w etologii, lecz także w innych naukach behawioralnych. Rozróżniamy przyczyny wrodzone (dziedziczne) i nabyte związane z percepcją i motywacją, jak też z uprzednim uczeniem się. Związek przyczynowy rozumie się w etologii probabilistycznie, to znaczy czynnik uważany za przyczynę, np. bodziec wyzwalający jakąś reakcję instynktową, zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia tej reakcji, ale nie musi jej koniecznie wywołać.

Ostatnim zagadnieniem jest interpretacja wyników badań etolo-gicznych. Mogą tu wystąpić dwie przeciwstawne, skrajne tendencje. Pierwszą jest antropomorfizm, czyli przypisywanie zwierzęciu procesów psychicznych jakościowo wyższych od tych, które wystarczają do wytłumaczenia danego zjawiska. Drugą skrajnością jest twierdzenie o absolutnej odrębności zwierząt i człowieka. Przed pierwszą tendencją chroni badacza stosowanie zasady ekonomii (oszczędności) myślenia L. Morgana. Zasada ta. obowiązująca wszystkich przyrodników, nie dopuszcza do wyjaśnienia zjawisk biologicznych za pomocą zbyt rozbudowanych schematów, a w etologii —

27