strona (54)

KINEZYTERAPIA MIEJSCOWA Ćwiczenia bierne

Przy braku dowolnej czynności mięśniowej różnego pochodzenia stosuje się ćwiczenia bierne. Kwalifikują się do nich te części ciała, w których mięśnie oceniane testem Lovetta prezentują silę w granicach 0—1. Zasadniczym celem tych ćwiczeń, jeśli to możliwe, jest zamiana ruchu biernego na czynny. Tam gdzie proces patologiczny przekreśla te możliwości, ćwiczenia bierne spełniają rolę czynnika utrzymującego sprawność składowych narządu ruchu, takich jak mięśnie, więzadła czy stawy. Mogą one też opóźniać postęp zmian degeneracyj-nych wynikających z nieczynności lub z samego procesu patologicznego.

Fizjologiczne znaczenie ćwiczeń biernych polega na wspomaganiu mechanizmu tzw. „pompy mięśniowej”. Pełnosprawny mięsień podczas pracy, skurczu, wywiera nacisk na układ żylny, przebiegający w jego obrębie. System zastawek żylnych, przepuszczających krew tylko w kierunku serca, wykorzystuje to napięcie do sprawniejszego odpływu krwi żylnej z obwodu. Poprawia to odżywianie tkanek (trofikę) obwodowych, a więc mięśni, torebek stawowych, stawów i skóry. Zapobiega zesztywnieniom stawowym, pośrednio odleżynom i innym niekorzystnym zmianom wynikającym z procesu chorobowego.

Pozytywne oddziaływanie ćwiczeń biernych wyraża się w utrzymywaniu naturalnej długości i elastyczności mięśni.

Porażone zespoły dynamiczne wskutek braku bodźcowej roli ruchu, mają tendencję do zmniejszania elastyczności, wynikiem czego są ograniczenia ruchomości. Rzutuje to ujemnie na elementy więzadłowo-torebkowe stawu, które też ulegają stopniowemu usztywnieniu. Dopuszczenie do utrwalenia ograniczeń ruchu w jakimś stawie z reguły prowadzi do zmian kostnych, zmian w chrząstkach stawowych, od-wapnień i powstawania patologicznych narośli kostnych, tzw. „dziobów".

Podstawowym zadaniem ćwiczeń biernych jest jednak oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy przez uaktywnienie torowania, głównie proprio-ceptywnego, inaczej zwanego czuciem głębokim*. Uzyskuje się je albo przez docisk stawowy, albo przez pełne rozciągnięcie mięśnia w aktywizowanym stawie. Nic należy pomijać korzystnej roli pobudzenia czucia powierzchownego, które odbywa się przez drażnienie eksterorecaptorów skóry, co wywołuje się przez potrząsanie ćwiczoną kończyną lub przez kontakt ręki terapeuty prowadzącej ruch bierny. Prawidłowo wykonywane ćwiczenia bierne wymagają stosowania takich technik, które pozwolą na spowodowanie maksymalnego pobudzenia w odpowiednich ośrodkach ośrodkowego układu T*erwowego. Dzięki torowaniu, opartemu na czuciu głębokim i powierzchniowym, ćwiczenia bierne spełniają ponadto rolę oddziaływania ideomotoryczncgo"*.

Wskazania do prowadzenia ćwiczeń biernych:

1)    niedowłady i porażenia układu mięśniowego,

2)    zwiększone patologiczne napięcie mięśniowe, tzw. napięcie spastyczne,

3)    nie utrwalone ograniczenia ruchomości w stawach,

4)    zła trofika tkanek miękkich.

Przeciwwskazania:

1)    przypadki pourazowe po złamaniach z niepełnym zrostem,

2)    stany zapalne stawów,

3)    stany bezpośrednio po zwichnięciach i innych urazach stawowych,

4)    rany skóry, mięśni, tkanek miękkich i stany po zabiegach operacyjnych przed wyjęciem szwów (w wymienionych przypadkach każdorazowo decyzja o podjęciu ćwiczeń lub ich niepro-

’ Czucie głębokie — patrz rozdz. „Metoda proprioceptywnego torowania".

■* Oddziaływanie ideomotoryczne — czynności zmierzające do nauki, utrwalenia i zapamiętania nowych wzorców ruchowych.

54