str'4

274 Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej

spokojeń, niebędących czynnikami motywującymi? W tych przypadkach wskazuje się na zupełnie inne ich skutki. Według Abrahama H. Masłowa dostatecznie zaspokajane w dzieciństwie potrzeby bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz szacunku prowadzą do tego, że człowiek „staje się bardziej niż przeciętnie niezależny, jeśli chodzi o poczucie bezpieczeństwa, przynależności i miłości w życiu dorosłym [a] siła i zdrowie tworzą się zwykle w naszym społeczeństwie dzięki wczesnemu i ciągłemu zaspokajaniu potrzeb”³⁷.

Trudno jednak takie zależności przyjąć jako uprawnione naukowo uogólnienie. W tego rodzaju zależnościach występuje bowiem zbyt wiele zmiennych, których uwzględnienie może prowadzić do bardziej elastycznych zrelatywi-zowanych konkluzji. Równocześnie nietrudno sformułować tu przeciwne twierdzenie, że przede wszystkim tylko dobrze pojęta „twarda szkoła życia” w dzieciństwie i młodości zapewnia pomyślne rokowania w dorosłym życiu.

Duże znaczenie w przekazywaniu podopiecznym humanistycznego modelu życia, jego jakościowych wymiarów „żeby być i mieć”, ma ciągłe uwzględnianie w procesie opieki wymagań hierarchii potrzeb. Chodzi tu nie tylko o aktualizowanie się potrzeb wyższych, epigenetycznych, posiadających wartość, dzięki zaspokajaniu potrzeb pierwotnych, ale także o inne konsekwencje, płynące ze wzmacniania i — w pewnych granicach — autonomizacji tych pierwszych.

Zaspokojenia potrzeb podopiecznych mogą prowadzić do:

►    przeceniania albo niedoceniania przedmiotów tych potrzeb;

►    właściwego lub niewłaściwego ustosunkowania się do — w pewnych granicach i sytuacjach — substytucji przedmiotów potrzeb, co najogólniej oznacza korzystne albo niekorzystne zmiany w układzie 1 egzystencjalnych wartości.

Są to nieuniknione konsekwencje permanentne- ] go i bezwarunkowego zaspokajania potrzeb na { poziomie pełnego dostatku, co najmniej utrud- ] niające mentalizację potrzeb, głównie subiektywny odbiór ich zaspokojeń, prowadzące często do dewiacji, a nawet do trwałej patologii. Te prawi- 1 dłowości pozostają w sprzeczności z cytowanym wyżej poglądem Maslowa³⁸.

Do konsekwencji zaspokojeń potrzeb podopiecznych można zaliczyć kształtowanie się takich cech, jak zdolność albo niezdolność do:

►    empatii, czyli wczuwania się w stan nie-zaspokojenia potrzeb innych osób, stosownego (pomocnego lub opiekuńczego) reagowania na ich stany oraz sytuacje stresowe i frustracyjne;

►    uznawania autonomii osób kochanych;

►    zrównoważonego znoszenia doznawanego braku miłości;

►    darzenia miłością innych bez rezygnowania z własnej niezależności;

►    zachowań i postaw altruistycznych, allo-centrycznych;

►    czułości, pewności siebie, dodatniej samooceny, braku zagrożeń³⁹.

Kluczową kwestią są więc występujące zależności między określonymi standardami zaspokajania potrzeb podopiecznych (dzieci) a aktualizacją i utrwalaniem się ich określonych reakcji, zachowań i cech osobowości. Wynikające stąd wnioski dla opieki są złożone. Najogólniej można sprowadzić je do przestrzegania trzech zasad: opieki sprawiedliwej, optymalizacji opieki i właściwego łączenia świadczeń opiekuńczych z wymaganiami sytuacji oraz podopiecznego⁴⁰.

³⁷    Ibidem.

³⁸    „Jeśli bierzesz na ręce dziecko, gdy budzi się ze snu, to czy nie nauczy się ono płakać, ilekroć zechce być brane na ręce? Jeśli pozwalasz jeść dziecku to, na co ma ochotę, to czy nie będzie rozpieszczone? Jeśli zwracasz uwagę na błazeństwa dziecka, to czy nie uczy się błaznować, aby przyciągnąć twoją uwagę? Jeśli pozwalasz dziecku postępować tak jak chce, to czy nie będzie postępować zawsze po swojemu?” Ibidem, s. 110—11X.

³⁹    Ibidem, s. 109—112.

_I_Ad_9_i_i_;___I_u___« g/r_« o i_