SWScan00013

14 Kontrakty terminowe i opcje

gdyż jej wartość jest zależna od ceny akcji IBM. Kontrakt futures na dostawę pszenicy jest derywatem, ponieważ na jego wartość wpływa wartość pszenicy na rynku gotówkowym.

W ostatnich latach banki inwestycyjne, zaspokajając zapotrzebowanie swoich klientów, tworzą wiele nowych instrumentów pochodnych. W znacznej części walory te nie są przedmiotem obrotu giełdowego, lecz są sprzedawane inwestorom instytucjonalnym na rynku pozagiełdowym lub dołączane niejako do nowych emisji akcji bądź obligacji. Niektóre z tych instrumentów są podobne do opcji i kontraktów futures wycenianych na giełdach. Zdarzają się jednak derywaty znacznie bardziej skomplikowane. Obecnie możliwości konstruowania nowych instrumentów pochodnych są praktycznie nieograniczone. Poniżej przedstawiamy kilka z nich.

Kontrakty na górny pułap stóp procentowych

Kontrakty na górny pułap stóp procentowych (interest ratę caps) są bardzo popularnym instrumentem pochodnym, znajdującym się w obrocie pozagiełdowym. W momencie rozprowadzania wśród instytucjonalnych pożyczkobiorców gwarantowały one ochronę przed wzrostem oprocentowania pożyczek o zmiennej stopie procentowej powyżej pewnego poziomu. Poziom ten zwany jest górnym pułapem (cap ratę). W sytuacji gdy stopa oprocentowania pożyczki wzrasta powyżej górnego pułapu, emitent dostarcza właścicielowi kontraktu różnicę między wielkością rzeczywistego oprocentowania a oprocentowaniem wynikającym z zastosowania owego pułapu. Załóżmy, że wartość pożyczki jest równa 10 milionów dolarów, górny pułap wynosi 12 procent w skali rocznej, a zmienna stopa procentowa pożyczki, przez określone trzy miesiące obowiązywania kontraktu, wynosi 14 procent w skali roku. W tej przykładowej sytuacji wystawca kontraktu na górny pułap stóp procentowych musi dostarczyć posiadaczowi tego instrumentu 50 000 dolarów (= 1/4x2% x 10 min $) na koniec kwartału opisanego w przykładzie, aby de facto obniżyć stopę procentową pożyczki do 12 procent. Kontrakty na górny pułap stóp procentowych gwarantują instytucjonalnemu pożyczkobiorcy, że oprocentowanie pożyczki nie będzie wyższe niż górny pułap. Zdarzają się także emisje, które zapewniają, że średnia stopa procentowa płacona przez cały okres trwania pożyczki nie będzie wyższa niż górny pułap. Do opisanych powyżej instrumentów wrócimy jeszcze w rozdziale siedemnastym.

Obligacje Standard Oil

Przykładem derywatów dodawanych do emisji obligacji są emisje obligacji zerokuponowych przeprowadzone przez Standard Oil w 1986 roku. Termin wykupu większości z tych obligacji minął w roku 1990. Dodatkowo na każde 1000 dolarów wartości obligacji przedstawionych do wykupu emitent zobowiązał się wypłacić premię uzależnioną od ceny ropy w dniu ich wykupu. Tę dodatkową wartość obliczano jako iloczyn

170 dolarów oraz nadwyżki powyżej 25 dolarów ceny jednej baryłki ropy w dniu wykupu obligacji. Maksymalna dodatkowa wypłata ograniczona była do 2550 dolarów (co odpowiada cenie 40 dolarów za baryłkę). W ten sposób wyemitowane obligacje dawały właścicielowi możliwość otrzymania pewnej sumy pieniędzy, która była ściśle uzależniona od cen towaru o fundamentalnym znaczeniu dla emitenta. W sytuacji wzrostu cen ropy spółka była w lepszej sytuacji ekonomicznej i jednocześnie mogła wypłacić właścicielom obligacji dodatkowe pieniądze.

Inne przykłady

Jak wspominaliśmy wcześniej, praktycznie nie ma ograniczeń dla innowacji dotyczących pochodnych instrumentów finansowych. Do tej pory zmiennymi stanowiącymi podstawę wartości derywatów są głównie ceny akcji, indeksy rynków akcji, stopy procentowe, kursy walut i ceny towarów. Oprócz tego możliwe są także inne podstawy emisji papierów pochodnych. Wystarczy wspomnieć, iż pewna firma obsługująca trasę narciarską wyemitowała obligacje, których oprocentowanie uzależnione było od wielkości opadów śniegu w danym kurorcie. Ciekawy jest także przykład banku, który konstruował instrumenty depozytowe o oprocentowaniu uzależnionym od sukcesów lokalnej drużyny futbolowej.

Podsumowanie

W niniejszym rozdziale przyjrzeliśmy się rynkom terminowym. Kontrakty futures są zobowiązaniem do kupna bądź sprzedaży określonych aktywów w określonym czasie i po określonej cenie. Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje opcji: opcje kupna i opcje sprzedaży. Opcja kupna daje posiadaczowi prawo do zakupu aktywów po określonej cenie przed określoną datą. Opcja sprzedaży uprawnia właściciela do sprzedaży aktywów przed ustalonym terminem po wyszczególnionej cenie. Zarówno opcje, jak i kontrakty futures są obecnie konstruowane na bazie szerokiej gamy różnorodnych aktywów.

Powstanie rynków transakcji futures i opcyjnych okazało się bardzo udaną innowacją. Na rynkach tych możemy zidentyfikować trzy główne rodzaje inwestorów: inwestorów zawierających transakcje zabezpieczające, spekulantów oraz inwestorów dokonujących arbitrażu. Pierwszy typ inwestorów wykorzystuje opcje i kontrakty futures w celu eliminacji ryzyka zmiany ceny aktywów pierwotnych. Spekulanci starają się odgadnąć i wykorzystać przyszłe ruchy cen aktywów. Kontrakty futures oraz kontrakty opcyjne umożliwiają im wykorzystanie efektu dźwigni finansowej, która pozwala zwielokrotnić potencjalne zyski, ale także powiększa straty. Inwestorzy dokonujący arbitrażu wykorzystują różnice w wycenie tych samych aktywów na różnych rynkach. Jeśli, przykładowo, cena kontraktów futures wyjdzie poza określony zakres względem ceny gotówkowej, zawierają oni transakcje pozwalające wykorzystać tę różnicę dla osiągnięcia zysku.