Untitled20(1)

Empirycznie uchwycone rosnące znaczenie „inwestyc" mentów” w kształtowaniu długofalowego wzrostu i cyklu ko ^^0nsu' ralnego ma oparcie w stworzonej przez G. Katonę psycho} teorii postępowania konsumenta, a także - współczesnych °^^tC2n*i funkcji konsumpcji (głównie: koncepcji dochodu relatywnego orazk cepcji dochodu permanentnego)¹. Zadowalające omówienie ^ teorii nie jest możliwe w ramach niniejszego rozdziału. p_rZy ^ tylko, że wyrosły one na tle krytyki koncepcji globalnego popytu sumpcyjnego zawartej w pracach J. M. Keynesa, a krytykę tę^cr**' odnieść do modelu cyklicznego rozwoju Kaleckiego (a także do ^ analiz koniunktury), gdzie również całą konsumpcję społeczną trakuT się jako bierny strumień popytu, wykazujący jedynie niewielkie zniia ny, wtórne względem wahań dochodów² (krańcowym wyrazem takiego ujęcia jest założenie, że „robotnicy wydają tyle, ile zarabiają") W myśl poglądów adwersarzy takie ujęcie roli konsumpcji stało się w znacznym stopniu fikcją pod wpływem przemian w funkcjonowaniu społeczeństw wysoko rozwiniętych krajów. Standardowe nietrwałe dobra codziennego użytku absorbują już zaledwie 40-50% całości wydatków gospodarstw domowych, a pozostała (i rosnąca) cześć ich dochodu — tzw. fundusz swobodnej dyspozycji („dochody dyskrecjonalne”) — jest przeznaczana na zakup usług oraz dóbr trwałego użytku. Konsument ma znaczną swobodę w planowaniu tych wydatków, może je odraczać lub przyspieszać albo zmieniać ich strukturę. G. Katona twierdzi, że postępowanie konsumenta ma charakter racjonalny, czyli że decyzje te można zrozumieć, przewidzieć, a także na nie wpływać ³. I rzeczywiście, na podstawie analizy

badań odpowiednio wybranej reprezentacji gospodarstw k q batona przewidział wielokrotnie w swych prognozach ■■zwrotne cyklu koniunkturalnego o wiele dokładniej niż eko-korzystający z modeli ekonomicznych.

(jziwi zatem, że metody badania prawidłowości w postę-gospodarstw domowych stworzone przez G. Katonę i jego gą obecnie stosowane we wszystkich wysoko rozwiniętych w krótkookresowych prognozach koniunktury. W latach -esiątych w badaniach tych dokonał się dalszy postęp inspi-przez autorów' koncepcji oczekiwań inflacyjnych, związany wyjaśnienia kształtowania się konsumpcji w' warunkach •j j slumpflacji. Warto zauważyć, że wyniki badań — mimo eszenia w tych latach tempa inflacji — były zbieżne z tymi, rwarł G. Katona w sw^ych pionierskich pracach z lat pięć-ych i sześćdziesiątych.

ydatki na dobra konsumpcyjne (głównie samochody, sprzęt terowy i inne dobra trwałego użytku) są nadal — ze względu iary ⁹⁷, i na zmienność — aktywnym czynnikiem cyklicznego 'i. Jednocześnie „konserwatyzm” konsumentów — wyrażający żeniu do utrzymania w czasie recesji poziomu konsumpcji, do przywykli w okresach prosperity — jest czynnikiem stabili-koniunkturę gospodarczą, abilizacji spożycia sprzyja znaczna wielkość nagromadzonych ,-Udność oszczędności, łatw^:a dostępność kredytu, rozbudowany ubezpieczeń społecznych (zwłaszcza zasiłki dla bezrobotnych), Ine wypłaty z budżetu państwa na rzecz ludności, obniżki podatkowych itp. Czy pozwala to na uogólnienie mówiące ującym oddziaływaniu budżetu państwa na koniunkturę gospo-? W zasadzie tak^9fi, o ile bierze się pod uwagę łączne efekty ch form interwencji, w tym dużych (sztywnych) wydatków' ^wych o charakterze niekoniunkturalnym (na oświatę, badania

,.W Stanach Zjednoczonych oraz w Kanadzie udział wydatków na dobra trwalej w PNB wynosi ponad 10⁰-u ja więc jest zbliżony do udziału prywatnych produkcyjnych). W pozostałych krajach wysoko rozwiniętych udział ten ⁵*ę na poziomie 6-S%.

ywiscie w określonych warunkach działalność państwa inoże wywierać tabilizująęy Na przykład gwałtowna redukcja wydatków wojskowych po u Wojny w Korei bezspornie odegrała rolę depresyjni}.

109

1

⁰⁴Zob. W. Kamiński Teoria konsumpcji we współczesnej burżuazyjnej literowy ekonomicznej, w: O teoriach rozwoju współczesnego kapitalizmu, Warszawa 1978, s.

2

W analizie koniunktury w Stanach Zjednoczonych w latach 195    ^

omawiając „rozczłonkowanie dochodu narodowego", Kalccki stwierdza: „Naj pozycja, mianowicie konsumpcja, jest raczej elementem biernym, jest bowtero głównie funkcją wysokości dochodów". M. Kalecki Upływ militaryzacp koniunkturalny po drugiej wojnie światowej. w: Dzieła, tom 2, ed. cii, s.

3

^1,6 Oczywiście nie byłoby to możliwe, gdyby w objaśnieniu wielkości uwzględniono tylko dochód konsumenta i ceny dóbr. G. Katona pod . analizie mechanizm podejmowania decyzji przez gospodarstwo domowe ¹ szereg czynników, które mogą wpływać na wydatki konsumentów (nP; ^ j*#-o stanie koniunktury, o zmianach w sytuacji gospodarczej i politycznej widywania przyszłości, czynniki społeczno-kulturowe itd.).