WSP J POL53

56

Arutrzii Markówk:, Jadiuiga Puz\nsfui, Kultura język;

Kryteria zewnątrzjęzykowe: narodowe, logiczne, autorytetu i uzusu

Kryterium zgodności z systemem języka bliskie jest zewnątrz językowemu kryterium narodowemu. Istotą tego kryterium jest dostrzeganie i docenianie związku między kulturą danego narodu i jego językiem. Na to kryterium powoływali się obrońcy języka polskiego w różnych okresach naszych dziejów: w XV i XVI w., kiedy w .Uczono o prawo posługiwania się polszczyzną literacką i o jej ukształtowanie: w XVII w., kiedy przeciwstawiano się modzie makaronizowania; w okresie oświecenia, kiedy trzeba było stawiać barierę masowemu napływowi galicyzmów; w XIX i na początku XX w., kiedy uczulano społeczeństwo na niezauważalne niejednokrotnie wpływy języków zaborców i zwalczano je w licznych poradnikach językowych, a także czasopismach.

Kryterium narodowe aktualizuje się przede wszystkim wtedy, kiedy mamy do czynienia ze szczególnym zagrożeniem kultury danego narodu lub nagłym odradzaniem się ducha narodowego (jak np. w Czechach na początku XIX w.). Postawa obronna wiąże się w tym wypadku z naciskiem na rodzimość struktur językowych, przeciwdziałaniem masowemu naśladownictwu opartemu bądź na inercji i bezmyślności, bądź na autorytecie języka obcego i snobistycznej chęci ujawniania jego znajomości. Problem rodzimości jest szczególnie żywy w wypadku języków narodów małych, często pozbawionych własnej państwowości, broniących się przed wpływami języka hegemona. To dotyczyło i dotyczy in.in. sytuacji Polski. Współcześnie problem ten ujawnia się wśród licznych narodów, których języki ulegają wpływom języka angielskiego jako międzynarodowego w dziedzinie nauki, techniki, gospodarki, reklamy. Wpływy te narastają i w krajach postkomunistycznych, które jednak do niedawna były bardziej uwrażliwione na ślady oddziaływań języka rosyjskiego. W ostatnim okresie liczba zapożyczeń angielskich w polskim języku naukowym i technicznym, przede wszystkim zaś w nazewnictwie związanym z biznesem, narasta lawinowo. Budzi to zdecydowany sprzeciw tych użytkowników' języka i kodyiikatórów norm językowych, którzy uznają potrzebę umiaru w korzystaniu z wyrażeń obcych (zwłaszcza nieprzyswojonych).

Zbyt rygorystyczne zwalczanie elementów obcych w języku może przeradzać się w puryzm językowy. Język musi w jakimś stopniu pozostawać otwarty na wpływy obce, zachowywać równowagę między nimi i elementami rodzimymi. Procent internacjonalizmowi szczególnie w' języku nauki i techniki, rośnie we wszystkich językach świata, stanowiąc jeden z przejawów unifikacji ludzkiej kultury. Tak więc walka o rodzimy kształt