Untitled 17

•    stopień skojarzeniowy, obejmujący eliminację błędów i zwiększenie szybkości wykonania;

•    stopień późny lub automatyczny, charakteryzujący się ograniczeniem kontroli poznawczej.

W schemacie tym drugi poziom (skojarzeniowy) jest odpowiednikiem ćwiczenia i automatyzacji. Ponadto rezultatem końcowym trzech stopni nie jest automatyzacja, lecz aulonomiczność wykonania. rozumiana jako zaangażowanie aktywności poznawczej w takim zakresie, jak jest potrzebna. Aktywność poznawcza zmniejsza się w trakcie procesu uczenia się, a więc czytelnik wykorzystuje tak mało energii i popełnia tak niewiele błędów, jak to jest możliwe.

automatyczne--------------autonomiczne

Osiągnięcie automatyzacji może być najbardziej efektywne wtedy, gdy zdajemy sobie sprawę z tego, co robimy (Logan, 1988). Jednocześnie wykonywanie zadania może dać nam konkretną podstawę do głębszego zrozumienia jego istoty. Znaczenie i porządek tych trzech stopni zależy częściowo od indywidualnego wzorca uczenia się.

Frith (1981) opisała rozwój umiejętności czytania w trzech stopniach: logograficznym. alfabetycznym i ortograficznym, mówiąc o strategii czytania, a nie o biegłości (por. też Maurer, 1997). Jeśli ktoś włączyłby biegłość do modelu opanowania umiejętności czytania, musiałby oceniać, jak czytelnik porusza się między automatyzacją a poznaniem. Można byłoby tu wyodrębnić dwa stopnie:

•    opanowanie wiedzy, nieskomplikowanego i jednorodnego materiału oraz

•    nabycie biegłości w nieznanym, skomplikowanym i niejednorodnym materiale.

Wnioski

Seria badań prowadzonych na gruncie psychologii poznawczej wskazuje, że zarówno świadomość fonologiczna, jak i automatyzacja są warunkiem koniecznym do dekodowania. We wszystkich elementarnych procesach czytania potrzebna jest równowaga między świadomością a automatyzacją. Świadomość zakłada koncentrację na elementach i ich wzajemnych zależnościach, które zasługują na uwagę. Jeśli czytamy metodą skanowania sylab lub morfemów. opartą na fonologicznej transkrypcji układów liter, powinniśmy się koncentrować na następstw ie liter jako odpowiedników mowy. Nadając określone znaczenie terminom, można powiedzieć, że prawdą jest, iż to analityczne podejście wymaga świadomości fonologicznej. Z drugiej strony automatyzacja zapewnia biegłość w szybkim wzrokowym rozpoznaniu liter, sylab, morfemów' i całych wyrazów. Biegle czytanie można więc najlepiej opisać jako elastyczną kombinację świadomości i automatyzacji. Koncepcja umiejętności wydaje się w ty m powiązaniu przydatna.

Literatura

Abilities, Motivation and Methodology, red. R. Kan-fer, R L. Acerman, R. Cudeck, Lawrencc, Frlbaum Associates, Hillsdale, New York 1989.

Adams M. J.. Beginning ta Read: Thinking and I.ear-ning Ahaut Print, MA: MIT Press, Cambridge 1990.

Anderson J. R., Acquisition of Cognitire Skill, „Psy-chological Review” 1982, 89, 369 406.

Bali E. W.. Blachman B. A.. A Reading Readiness Program With an Emphasis on Phoneme Segmenta-tion, Paper Presented at the 38 Conference of the Orton Dyslexia Society, 1981.

Boder E., Developmenta!Dyslexia: A Diagnostic Scre-ening Procedurę Based on Three Characteristic Patterns of Reading and Spelling [w:] Learning Disorders, red. D. B. Batcman. t. 4. 298 342, WA: Special Child Publications, Seattle 1971.

Bradlcy L.,Assessing Learning Difficulties: A Diagno-stic and Remedia! Approach, Macmillan Fducation, Hundsmill, UK. 1980.

Bradley L„ Making Connections in Learning to Read and to SpelL „Applied Cognitive Psychology” 1988.2,3 18.

Bradley L., Bryant P. E.. Categorising Sounds and Learning to Read— a Causa! Connection, „Naturę” 1983, 301, 158-421.

Bruce D. J„ The Analysis of Word Sounds by Young Children, „British Journal of Educational Psychology” 1964, 34, 158-170.

Bryant P. E.. Bradley 1.. MacLean M., Crossland J., Nursey Rhyrnes, Phonologica! Skills and Reading, „Journal of Child Language” 1989, 16,407-428. Byme B., Fielding-Bernslcy R.. Eealuation of a Program., „Journal of Educational Psychology” 1991, 83, 451—455.

Castle J. M., Learning and Teaching Phonologica! Awareness [vv:J Learning to Read. BeyondPhonics and Whoie Language, red. G. B. Thompson, T. Ni-cholson, Teachers College Press, New York 1999. Catts H.. Vartiainen T., Sounds Abound. Listening, Rhyming, and Reading, Linąui Systems, lnc., East Moline, USA 1993.

20