Zaburzenia myślenia (2)

68 Psychiatria

Urojenia. Według najprostszej definicji są to fałszywe przekonania -po= chodzenia chorobowego, w których ważne są przede wszystkim takie cechy, jak: 1) fałszywość, czyli rozmijanie się wyrażanych przez chorego przekonań z przekonaniami otoczenia, 2) chorobowy kontekst, czyli współwystępowanie innych objawów, psychopato logicznych, a także 3) niezwykle silne poczucie oczywistości,. 4) niekorygowalność, tzn. niepodatność na rzeczowe kontrargumenty, oraz 5) indywidualistyczny i wyobcowujący społecznie charakter treści urojeniowych. Żadna z tych cech nie ma dla rozpoznania urojeń znaczenia bezwzględnego, lecz łącznie pozwalają w większości przypadków trafnie odróżnić urojenia od przekonań nieurojeniowych. Nieprawdziwość treści urojeniowych wymaga odniesienia do poziomu wykształcenia oraz społecznych i kulturowych wyobrażeń chorego uznawanych przez jego otoczenie. Bywa to szczególnie trudne w przypadku przekonań trudno sprawdzalnych (np. religijnych).

Urojenia są raczej szczególną cechą różnych przeżyć niż zupełnie odrębnym przeżyciem. Choć najczęstszą postacią urojeń są ukształtowane w pełni myśli (przekonania) urojeniowe, to jednak mówimy też o wspomnieniach, interpretacjach czy wyobrażeniach urojeniowych. Jako spostrzeżenie uro jeniowe określono nieuzasadnione emocjonalnie i racjonalnie przekonanie uruchomione przez pra-widłowe śpóśtrzezenie. Jeśli treści nie są w pełni skrystalizowane, mówimy o nastawieniach urojeniowych. Niekiedy na urojeniowy charakter przeżyć wskazuje jedynie specyficzny nastrój urojeniowy (poczucie zatrwożenia, niejasności, wieloznaczności, obcości, zagrożenia, zmiany lub przemiany świata czy własnego ciała) lub szczególne zachowania urojeniowe (zwykle nieoczekiwane, niezrozumiałe, dziwne), do których dopiero później dołącza urojeniowe przekonanie, czasem w postaci nagłego wyjaśnienia (olśnienie urojeniowe). Różnorodność tendencji opatrywanych przymiotnikiem „urojeniowy” pozwala uważać urojenia za chorobliwie motywowane postawy wobec rzeczywistości, w których zwykle, najłatwiej dostrzegamy swoisty składnik poznawczy (przekonanie), rzadziej inne (emocje, zachowania). Stopień prawdopodobieństwa zdarzeń, których dotyczą urojenia, pozwala wyróżnić urojenia o treściach prawdopodobnych (np. śledzenie, trucie) i nieprawdopodobnych (np. zabieranie myśli, wpływ telepatyczny), czasem zupełnie absurdalnych. Urojenia mogą też różnić się wysyceniem emocjonalnym.

Stosownie do'cech ich struktury można rozróżnić kilka typów urojeń.

Urojenia proste - to pojedyncze lub rozwinięte urojenia, bez tendencji do systematyzacji.

Urojenia paranoiczne - wyróżniają się tendencją do systematyzacji przekonań urojeniowych, powiązanych i spójnych z osobowością chorego, o prawdopodobnej treści i odpowiednim wysyceniu uczuciowym.

Urojenia paranoidalne - wyróżniają się niespójnością składników postawy urojeniowej (dezintegracją osobowości), słabym wzajemnym powiązaniem, oderwaniem od osobowości i realiów życia chorego, mało prawdopodobną lub dziwaczną treścią oraz słabym lub niedostosowanym wysyceniem emocjonalnym.

Urojenia oniryczne- wyróżniają się zmiennością i intensywnym przeżywaniem aktualnego „dziania się” wydarzeń dramatycznych i angażujących emocjonalnie chorego (np. koniec świata, wojna, zaraza), wobec których zachowuje się on aktywnie uczuciowo, lecz ruchowo biernie - jakby śnił.

Obszar treści, których dotyczą urojone przekonania, jest praktycznie nieograniczony. W zasadzie wszelkie ludzkie doświadczenia mogą stać się przedmiotem urojeń, lecz pewne typy treści powtarzają się częściej.

Urojenia odnoszące (ksobne) - wiążą się z odnoszeniem do siebie’ niezwią-zanych w fżećżywistóści działań innych ludzi lub przypadkowych zdarzeń (np. „obserwują mnie”, „mówią o mnie w. telewizji?, „to nie jest przypadek”). Czasem są to przekonania dotyczące tożsamości i pokrewieństwa, np. błędne rozpoznawanie osób, błędne utożsamianie innych osób i samego siebie („oni nie są moimi - rodzicami”).

Urojenia oddziaływania (wpływu, owładnięcia) - polegają na przeświadczeniu chorego, iż jego przeżycia i zachowania ulegają wpływowi obcych sił (np. osób, instytucji) oddziałujących za pośrednictwem naturalnych, nadnaturalnych (np. wpływ duchowy, magiczny, parapsychologiczny) lub niewiadomych sposobów, czasem na odległość. Niekiedy pacjent sobie przypisuje niezwykłą zdolność wpływania na inne osoby.

Urojenia prześladowcze - występują najczęściej i wiążą się z przekonaniem, że otoczenie zmierza do pozbawienia chorego jakichś ważnych dóbr - godności, własności, zdrowia, wolności, pozycji społecznej, a nawet życia.

Urojenia zmiany (własnej) osoby - dotyczą poczucia zagrażającej, zachodzącej lub już zaistniałej zmiany cielesnej czy psychicznej, zmiany tożsamości albo przemiany w inną istotę.

Urojenia wyższościowe (wielkościowe) wiążą się z jaskrawo podwyższoną samooceną, a urojenia małej wartości (depresyjne) - z jej wyraźnym zaniżeniem, np. z poczuciem utraty zdrowia (hipochondryczne), spokoju sumienia (winy, grzeszności), majątku (zubożenia). W skrajnych przypadkach może pojawić się przekonanie o całkowitym zaniku (śmierci, nieistnieniu) samego siebie lub świata (nihiłistyczne).

Wartość diagnostyczna urojeń jest znaczna. Zawsze wskazują na chorobliwe zniekształcenie oceny rzeczywistości i psychotyczny charakter zaburzeń. Stanowią główną część obrazu zespołów urojeniowych, a jako element dodatkowy lub wtórny mogą współwystępować w innych zespołach. Występują w zaburzeniach somatogennych, schizofrenicznych afektywnych i reaktywnych.

Automatyzmy psychiczney Przeżycia zatracania lub utraty wpływu chorego na własne przeżycia i zachowania. W konsekwencji są one odczuwane jako automatyczne, nie podległe własnej woli. Poczuciu wyobcowywania się przeżyć (depersonalizacji) towarzyszy często przekonanie, iż ulegają wpływowi jakiejś zewnętrznej siły. Odczucie obcości własnych przeżyć może być niepełne, „jak gdyby” (mały automatyzm), częściej jednak występują objawy, w których obcość przeżyć jest już odczuwana w pełni i bezkrytycznie, tj. w postaci automatyzmu rozwiniętego: ruchowego (ruchy nasyłane, wywołane), ideacyjnego (myśli obce, nasyłane, zabierane, ugłośnione, nadawane, odsłaniane, podwajane, rozbrzmiewające jak echo), ideacyjno-słownego („głosy” wewnątrz ciała, narzucona mowa, komentarze słowne). Cecha automatyczności w omówionym znaczeniu dotyczy objawów opisywanych również jako omamy rzekome i urojenia oddziaływania. Wyróżnienie automatyzmów psychicznych wiąże się z przekonaniem o ich wartości w rozpoznawaniu schizofrenii.