Zdjęcia 0167

kH tt I 9\ MAHUSZCZA*

kH tt I 9\ MAHUSZCZA*

rr a

ŁADNIENIE GENEZY I WIEKU JEZIOR UĘCZYNSKO-WŁODAWSKICH

Przedstawił autor 25 I 1966

tn

Pojezierze Lęczyńsko-Włodawskie przed kilkunastu laty bvło przed-1 lotem szczegółowych badań T. W i Iga ta. W oparciu o wyniki tych badan, a także i studiów późniejszych wypowiadał sit? on kilkakrotnie ⁿ?    8^cncz.Y i wieku jezior występujących w tym regionie. W ostat-

nich latach poznane zostały różne nowe fakty, które pozwalają wprowadzić pewne korekty i uzupełnienia do tych wypowiedzi.

W monograficznym opracowaniu z 1954 r. T. Wilgat omówił nieliczne wypowiedzi na temat genezy jezior, znajdujące się w starszych publikacjach. Skrytykował próby interpretowania dzisiejszych jezior jako reliktu wielkiego jeziorzyska, które — według L . Sawickiego i S. W o ł-losowicza — miało powstać w związku ze zmianami sieci odwodnienia w okresie transgresji lądolodu (9 s. 102—106). Nie odrzucił przy tym samej koncepcji jeziorzyska, przyjmując, że istniało ono jeszcze w ostatnim interglacjale i „spłynęło” dopiero w okresie zlodowacenia pólnocno-polskicgo. Obecne misy jeziorne uznał jednak za formy młodsze i związał ich genezę z krasowieniem wapiennych skał górnokredowych u schyłku plejstocenu i' w holocenie (9, 10). Do przyjęcia krasowej genezy upoważniała analiza rzeźby dna jezior oraz fakt powszechnego występowania w ich sąsiedztwie form krasu powierzchniowego (werteby. uwały) Stan znajomości tych form w 1954 r. nie dawał jednak dostatecznej podstawy dla dokładniejszego określenia charakteru procesów kształtujących jeziora. Ograniczył się więc wówczas T. Wilgat do stwierdzenia, że „Obliczenia morfometryczne wykazały istnienie różnych morfologicznie mis..., ale analiza morfometryczna współczesnych mis jeziornych nie

pozwala na rozstrzygnięcie zagadnienia, czy wszystkie jeziora powstały na skutek działania tych samych procesów...” (9, s. 107—108). W pracy z 1963 r. autor ten wyraźnie związał początek rozwoju procesów krasowych kształtujących jeziora z okresem zaniku zmarzliny wieloletniej na przełomie plejstocenu i holocenu. Procesy te szczególnie silnie miały się rozwinąć w obszarach, w których skały górnokredowe pokryte były luźnymi utworami czwartorzędowymi. W wyniku krasowienia podłoża „Powstałe w skałach próżnie pochłonęły luźny materiał nadległy, wskutek czego na powierzchni utworzyły się zagłębienia o kształtach stromościen-nych mis lub lejów, które wypełniły się wodą. W ten sposób powstały...

jeziora”.

Nowsze wyniki badań geologiczno-geomorfologicznych międzyrzecza Wisły i Bugu dają obecnie podstawę dla dokładniejszego określenia przebiegu zjawisk, które zadecydowały o powstaniu dzisiejszych mis jeziornych. W szczególności obecny stan znajomości zjawisk krasowych tegc obszaru pozwolił podjąć próbę wyodrębnienia różnych typów genetycznych tych mis (6).