005

38 Rozdział pierwszy

takie bariery, które utrudniają iub wręcz uniemożliwiają ich społeczne funkcjonowanie. Stosowane jest doń pojęcie niepełnosprawności społecznej.¹’ Ograniczenia te mają różny charakter: technologiczny, infrastrukturalny, kulturowy, polityczny czy prawny. Niekiedy jest formułowana w formie przepisów prawnych e.\plicite, ograniczających prawo do wykonywania określonych zawodów, do odgrywania ról obywatelskich czy rodzinnych.

Zestawienie 4

Bariery w otoczeniu

•    Niedostosowane produkty i technologie, umożliwiające funkcjonowanie osób z niepełnosprawnością w społeczeństwie

•    Nieodpowiednie środowisko naturalne: klimat, nasłonecznienie, hałas

•    Brak wsparcia i przyjaznych relacji osobistych i rodzinnych

•    Nietolerancja i uprzedzenia kulturowe w środowisku

•    Trudności i braki kontaktów z profesjonalistami: lekarzami, terapeutami,...

•    Brak dostosowanych usług, szczególnie pozwalających na mobilność

•    Brak wspierającej polityki wobec osób niepełnosprawnych; w zakresie praw człowieka i nie-dyskryminowania, w zakresie zdrowia, rehabilitacji oraz edukacji

•    Brak systemu zabezpieczenia społecznego i wspierania zatrudnienia

Źródło: opracowanie własne.

Sukcesem obecnego etapu definiowania (a nawet pomiaru) niepełnosprawności jest coraz powszechniejsze stosowanie opisu funkcjonalnego, mimo że nie pozwala on na postawienie jednej granicy między sprawnością i niepełnosprawnością. Zamiast tego koncepcja ICF pozwala na rozpoznanie rodzajów oraz stopni niepełnosprawności w całej populacji. To jest szczególnie przydatne w ocenie stanu zdrowia i sprawności oraz w statystycznym tego opisie, pozwalając na porównania międzynarodowe. Także w Polsce podjęte zostały prace nad zastosowaniem klasyfikacji ICF do opisu stanu zdrowia oraz sprawności. Zaczęto je od tłumaczenia materiału WHO (CSIOZ 2011). Prowadzone są badania naukowe, wykorzystujące podejście WHO i klasyfikację ICF (np. Skalska 2010).

Koncepcja ICF jest niekiedy krytykowana, ponieważ sugeruje, że przy zastosowaniu kilku kryteriów rozpoznawania niepełnosprawności, to w zasadzie prędzej czy później wszyscy jesteśmy (możemy być) niepełnosprawni. Krytykowana jest także z powodu założenia liniowego związku między niewydolnością organizmu, niesprawnością w życiu codziennym oraz uczestnictwem w życiu społecznym. Jednak nie jest to koncepcja zamkniętego schematu i można by usytuować w niej elementy rehabilitacyjne, które pozwalają zatrzymać proces (a może i odwrócić) stawania się niepełnosprawnym.

" W języku angielskim stosuje się doń kategorię handicap, co w odniesieniu do niepełnosprawności oznacza występowanie przeszkody, utrudnienie w odgrywaniu ról społecznych.

3. Stopniowanie niepełnosprawności

W praktyce stosowania jakiejkolwiek definicji niepełnosprawności pojawia się problem określenia poziomu czy stopnia niewydolności organizmu i/lub funkcjonalnych ograniczeń codziennego życia. Kryteria do wyznaczania tego poziomu nie zawsze mają charakter wymierny. Najczęściej przedstawia się je opisowo, chociaż coraz częściej pojawiają się kryteria czasu występowania trudności czy czasu potrzebnego do pokonania ograniczeń w zdolności do normalnego funkcjonowania. Eksperci WHO, pracujący nad ICF (WHO 2003), zaproponowali pięciostopniową opisową skalę z wprowadzeniem kryterium częstotliwości występowania trudności i czasu ich trwania:

•    Poziom 0, oznaczający, że nie ma żadnych trudności.

•    Poziom 1, oznaczający występowanie łagodnych (mild) trudności, które są tolerowane i wystąpiły rzadko w ciągu ostatnich 30 dni, chociaż gdy wystąpią mogą wymagać 25% czasu więcej w ich pokonywaniu.

•    Poziom 2, oznaczający występowanie umiarkowanych (moderate) trudności, które pojawiły się w ciągu ostatnich 30 dni, bez regularności, ale z pewną intensywnością, która przeszkadza w codziennym życiu, chociaż absorbuje mniej niż 50% czasu poświęcanego na ich pokonywanie.

•    Poziom 3, oznaczający występowanie poważnych (severe) trudności, które wystąpiły z regularnością w ciągu ostatnich 30 dni i z intensywnością rozbijającą normalną aktywność życiową, zabierając więcej niż 50% czasu.

•    Poziom 4, oznaczający całkowite (complete) trudności, występujące stale -każdego dnia - w ciągu ostatnich 30 dni z intensywnością, która dezorganizuje codzienne życie, absorbując więcej niż 95% czasu.

Poziomy niepełnosprawności funkcjonalnej zaproponowane przez ekspertów WHO były przedmiotem licznych prób praktycznego zastosowania i opisywania oraz analizowania w odniesieniu do konkretnych schorzeń. W ich wyniku generalnie potwierdzono zasadność i przydatność podejścia ICF, chociaż jednocześnie zwrócono uwagę na możliwe przypadki specyficzne, nie mieszczące się w pięciostopniowym schemacie.

Skala pięciostopniowa stosowana jest też w ocenie i samoocenie stanu zdrowia. Przyjmuje się w niej następujące poziomy zdrowia:

-    bardzo dobre.

-    dobre,

-    dostateczne,

-    złe,

-    bardzo złe.

Oddzielenia grup ludności z gorszym zdrowiem od grup ze zdrowiem dobrym dokonuje się najczęściej od poziomu trzeciego, używając kategorii „zdrowie gorsze niż dobre”.