104174

XX POET' YkA DYORESYJNEGt 30 poematu

*S\

ivK)^v

¥

Ale brak-w Beniowskim charakterystycznej dla sokratycznej¹⁸ trąd^jnćonaBliwwpcji, jdSnej perspektywy całości, narzucającej dyskursowi ciągłość. Nie mogło jej być w utworze o strukturze fragmentarycznej, w którym całość składa się, czy raczej czytelnik sam musi ją złożyć, z okruchów.

Romantyczna ironia >v „Beniowskim". W Beniowskim stylistyka ironiczna została podporządkowana światopoglądowi ro-¹ mantyka. Celem sokratycznej ironii była demaskacja pozorów jjiążenie do prawdy; postawa ironisty w poemacie Słowackiego została podporządkowana zamierzeniom intelektualnym romantyka, człowieka XIX wieku. 3C*k(ę.Q{>L

Nową koncepcję ironii sformułował na przełomie XVIII i XIX wieku Fryderyk Schlegel -. \V..procesie dochodzenia ,do prawdy szczególnie wążpą rolę przypisywał krytycyzmowi twórcy wobec 3^§^k^Hda_;ws^€^imi^qioni^hujo}rónii.. Apologeta wolpo-ściTtwttn^    i natcnmenia,^V$Gbkgcl wymaga! zarazem" o<rartysT5^iiystanst^    ma. roz-

^f^ijania tego, co już^osiągnięte;

:hao^mial prowadzić

do wyostrzenia intelektualnej i estetycznej Refleksji.

;ię-podsl hśari_sy|

określanym przez Marię'^Ttfigrodzką jako

etos pełneysamorealizacji człowieka w sztuce, która stanowi sferę mediacji między skońcżónością i nieskończonością „Dlategp, w sztuce ironicznej wszystko jąst „boskim ża^tfiięiłj^ąlpdedąoS^hic araj wyższą powagą" ^^:^artysta maobó^iązki moralne i inteleiauahie^tyTkowobec własnego dzieła, ale są to obligacje niebłahe. Tworzenie umożliwia mu wolność,

AutcUematyzm stawał się-podstawowym nurtem tak pojmowa-uF¹ nej romantycznej ironii.yPisar? sytuował się w „etosie ironistyfl

«biczem>>.natycb,-eogo krzywdzili, tu zdradza się z innym celem: ona ma być osłoną przed oczyma tych, co nie powinnr dóstrzec bólu w sercu". ^l* Zob. Włodzimierz S z t u r c, Ironia romantyczna, Warszawa 1992.

Fryderyk Schlegel formułował swoją koncepcję ironii przede wszystkim we fragmentach, publikowanych w czasopismach tzw. jenajskiego kręgu romantyków, „Liceum” (1797) i „Athenaeum” (1798).

uwarunkowaną z kolei nie tylko „bezinteresownym” dystansem wobec przedmiotu, ale i zdolnością do opanowania niekontrolowanego popędu twórczego²⁰*

W obrębie techniki artystycznej ironia romantyczna to, według Marii Żmigrodzkiej, rozbijanie iluzji, eksponowanie literackiej umowności świata przedstawionego, poddanie uczucia^-! wyoj -dyrazni kontrolfTntelektu^t

^v—'Beniowski rb“ niijznarkoTnitszy popis romantycznej ironii — nie ograniczonej jednak do negacji, lecz ukoronowanej^ apoteozą wielkości: prawdy uczuć, Boga, wieszcza, człowieka.

Niezwykle widział to Norwid. Beniowskiego, „książkę rymów

0    różnych wielkich boleściac h”, przyrównał do głosu, wydawanego na mękach Inkwizycji:

Mało leż sensu było w tym mówieniu, ale słowem i ideą łączącą porwane wyrazy był gwałt, a zaś echem gwałtu — odpowiadające mu z łona sprawiedliwości przekleństwo! Tak rymy Beniowskiego, związku

1    toku na pozór nie mające, nie miałbym do niczego innego przyrównać.

Przekleństwo albowiem jest nierozłączne z każdą pogwałconą prawdą: każda prawda narodzona krzywo i ironicznie dlatego tylko, że jej nie dano narodzić się inaczej, sądzi przez to samo społeczeństwo, i jest to najsilniejszym siebie samego przekleństwem.

[...] Poema Beniowski tak dalece pełne jest przekleństw, iż treścią jego jest to właśnie, co jest podrzędnym; forma tak ironiczna, że nawiasy są celem. Jest to jakby rozmowa z próżnymi, formalnymi i zewnętrznymi ludźmi, do których, po gawędce potocznej o pogodzie i o wielu innych rzeczach, mówimy nawiasem: „A czy nie pogadalibyśmy teraz trochę o prawdzie lub o łzach, które poród prawdy wyciska?”...²²

²⁰    Maria Żmigrodzka, Etos ironii romantycznej — po polsku [w:] Problemy wiedzy o kulturze: prace dedykowane Stefanowi Żółkiewskiemu, red. Alina Brodzka, Maryla łJopfingcr i Janusz Lalewicz, Wrocław 1986, s. 525—526.

²¹    M. Żmigrodzka, op. cit.

²¹ O Juliuszu Słowackim w sześciu publicznych posiedzeniach. Tekst za edycją: Cyprian N o r w i d. Pisma wszystkie, oprać. Juliusz W. Gomuli-cki, t. VI: Proza, cz. 1. Warszawa 1971. s. 448—449.