1
3

3.6.2.3. Z zagadnieniem imion historyk częsta wiąże nadzieję na uzyskanie odpowiedzi na wiele pytań. Wynikają one z prawidłowości, którymi to zjawisko zwykło się rządzić.

3.6.2.3.I. Obserwuje się wiązanie imienia z kręgiem rodu, czy też rodziny. W wyniku tego zjawiska pewne imiona powtarzają się w kolejnych generacjach, stając się dziedzicznymi. Zjawisko to można wiązać z recepcją chrześcijaństwa, a wraz z nim nowego obyczaju. Posłużyło ono za punkt wyjścia dła wielu badań nad rodami średniowiecznymi (a także nad ich rozsiedleniem i osadnictwem) podejmowanych przez Władysława Semkowicza i jego uczniów. Metoda ta przyniosła w efekcie niewątpliwe osiągnięcia, ale również tyle samo budzi wątpliwości, chociaż ostatnio językoznawcy dostarczają nowych argumentów, uzasadniających tę hipotezę. Nie można jednak założyć, że konkretne imię jest wyłączną własnością rodu, przy czym, jak już o tym wspomnieliśmy, imię może być przenoszone — zwłaszcza przez kobiety — z jednego kręgu do drugiego. Ponadto pewna trwałość tego zjawiska zdaje się istnieć we wcześniejszym okresie, natomiast zupełnemu załamaniu ulega ona w XV w. w związku z ogólniejszą tendencją rozluźnienia więzów rodowych.

Analogiczne zjawisko występuje w kręgu rodziny. Chociaż są to już imiona raczej pospolite, mogą o wiele więcej wnieść przy ustalaniu kolejnych generacji, przy czym dziecko raczej dziedziczy imiona dziadków niż własnych rodziców. Jednakże i w kręgu rodziny mogą zachodzić zjawiska wręcz zaskakujące. Tak np. Jan Długosz miał ośmiu braci, ale wszyscy nosili imię Jan. Zjawisko takie bynajmniej nie jest wyjątkowe, a płynie z przekonania o wadze protekcji świętego. Nieregularność obserwuje się w nadawaniu następnym potomkom imion dzieci, które zmarły. Może tutaj decydować zarówno brak zaufania do protekcji świętego, który nie zdołał dziecka utrzymać przy życiu, jak i chęć niejako przedłużenia żywota pierwszego dziecka przez nadanie tego samego imienia kolejnemu potomkowi.

Jak z tego widać motywacja działania w tym zakresie może być różnoraka i nie zawsze jest konsekwentna. Tym samym historyk musi zachować daleko posuniętą ostrożność.

3.Ó.2.3.2. Imiona umożliwiają wykrywanie pewnych prądów kulturalnych i społecznych. Tak więc można wydzielić grupę imion o charakterze dynastycznym (Bolesław, Mieszko, Kazimierz i Wodzisław), arystokratycznym i wręcz plebejskim (Bartek, Kuba). Równocześnie można obserwować znacznie częstsze przetrwanie imion rodzimych w warstwach niższych niż wśród rycerzy, chociaż tutaj opór stawiany wymaganiom władz kościelnych jest silniejszy. Stąd niemal do końca XV w. imiona rodzime są wręcz pospolite wśród chłopów, ale wśród szlachty ostatecznie znikają dopiero w połowie XVII w., chociaż już w XIV w. nie mogą być oceniane jako zjawisko pospolite. Natomiast w XV w. zanikają zupełnie niemal zdrobnienia imion.

Ścieranie się imion rodzimych z zapożyczonymi, jak wiemy chrześcijańskimi w swym podstawowym zrębie, prowadziło do używania podwójnych imion, rodzimych obok zapożyczonych. Do rzadkości jednak należą wypadki,

83