157 (4)

wskazują, żc mamy do czynienia z homonimią. Ważnym morfologicznym wskaźnikiem homonimii czasowników są różnice w zachowaniu aspektowym, będące zawsze konsekwencją różnic znaczenia leksykalnego czasowników. Oto kilka przykładów- na homonimię czasowników (wraz z określeniem klasy semantycznej każdej jednostki i wskazaniem na ewentualne różnice w zachowaniu aspektowym poszczególnych czasowników): kucać i *być w pozycji kucznej, w półprzysiadzie’ (B) - kucać₂ ‘wykonywać ruch ciała prowadzący do kucania,' i (F) > kucnąć; zielenić się i ‘być zielonym’ (A)

-    zielenić się₂ ‘stawać się zielonym’ (C) > zazielenić się; zawierać, (litr mleka) ‘być w stanie pomieścić w sobie’, atemporalny czasownik stanu (klasa A) - zawierać₂ (umowę) ‘uzgadniać’ (klasa F) > zawrzeć; ważyć, ‘mieć wagę X’ (A) - ważyć₂ ‘ustalać wagę, tzn. ile coś waży \ ’(F) > zważyć; garażować, ‘znajdować się w garażu’ (A) - garażować₂ ‘powodować, że X garażuje,’ (F) > zagarażować; odgradzać, ‘być oddzielonym ogrodzeniem’ (A) - odgradzać₂ ‘powodować odgrodzenie, (F) > odgrodzić; mówić, ‘głosem wytwarzać słowa’ (D) > przemówić - mówić₂ ¹ mówiąc, przekazywać informację’ (F) > powiedzieć; grozić, ‘stanowić zagrożenie’ (A) > zagrozić

-    grozić₂ ‘wypowiadać, sygnalizować groźbę’ (F) > pogrozić; błądzić, ‘chodzić bez celu, błąkać się’ (D) - błądzić₂ ‘nie umieć znaleźć drogi’ (D) > zabłądzić - błądzić₃ ‘popełniać błąd w osądzie’ (D) > pobłądzić.

Odrębnego komentarza wymagają tzw. czasowniki posiłkowe, definiowane tradycyjnie jako czasowniki niepełnoznaczne, wymagające obligatoryjnie uzupełnienia o treść predykatywną, a więc współwystępujące zwykle z czasownikiem pełnoznacznym. Ich zakres jest jednak niejasny, a samo pojęcie nieprecyzyjne. Do grupy posiłkowych zalicza się często czasowniki fazowe, z których zaczynać i kończyć należą do klasy F, zaczynać się i kończyć się do klasy E, zaś mający również znaczenie fazowe czasownik kontynuować należy do klasy D. Czasowniki modalne, zaliczane również do posiłkowych, należą do klasy A.

Niewątpliwie natomiast odrębne miejsce zajmuje asemantyczny, funkcyjny czasownik BYĆ o funkcji łącznika (Ringo jest psem, Wystawa była ciekawa) - jedyny bezdyskusyjny czasownik posiłkowy, a także predykatyw to (Wiedza to potęga, Marek to geniusz)- Identyczna bywa też funkcja niektórych czasowników pełnoznacznych, które w pewnych swoistych kontekstach zostają zredukowane do funkcji wskaźnika kategorii gramatycznych - łącznika; np. pozostawać (w konflikcie, w ukryciu = ukrywać się), znajdować się (w niełasce, w kłopotach, w konflikcie).

Nie jest czasownikiem posiłkowym w powyższym sensie STAWAĆ SIĘ / STAĆ SIĘ (Ewa staje się / stała się nieznośna) czy ROBIĆ SIĘ / ZROBIĆ SIĘ, ZOSTAWAĆ / ZOSTAĆ (kimś) wyrażające predykat zmiany stanu, służący jako środek derywowania wyrażeń oznaczających samoistną zmianę stanu (klasa D) od wyrażeń opisujących stan (klasa A). Podobną funkcję mogą w pewnych wyspecjalizowanych kontekstach spełniać także inne czasowniki, np. ulegać / ulec (panice, uszkodzeniu = zostać uszkodzonym), popadać / popaść (w konflikt, w przesadę = przesadzać), znajdować się / znaleźć się (w kłopotach, na bruku).

2.2. ASPEKT

2.2.1. Charakter opozycji aspektowej

Czas i aspekt tworzą kompleks blisko ze sobą funkcjonalnie związanych, chociaż różnych kategorii gramatycznych. Przejawem funkcjonalnego przenikania się kategorii czasu i aspektu czasownika są przede wszystkim funkcje_ temporalne aspektu (zob. 2.2.3. i 2.2.4.). W przeciwieństwie jednak do czasu - gramatycznej kategorii pry marnie deiktycznej, służącej sygnalizowaniu obiektywnie istniejących relacji czasowych między zdarzeniami, aspekt jest kategorią niedeiktyczną, służącą sygnalizowaniu różnic perspektywy, w jakiej mówiący ujmuje opisywane przez siebie zdarzenie. Zauważmy, że w pewnych \ kontekstach ta sama sytuacja pozajęzykowa może być opisana za pomocą form aspektu dokonanego lub niedokonanego (Autokar pojedzie / będzie jechał jutro do Zakopanego, Rysiek zakochał się / kocha się w Beacie, Napisałem / pisałem

157