23

Drugim obszarem są natomiast analizy akcentujące społeczne czynniki procesów i czynności edukacyjnych, a więc oddziaływania różnych środowisk wychowawczych i socjalizacyjnych (rodzina, szkoła, media, grupy rówieśnicze itd.). Ten kontekst edukacji znajduje się we „władaniu” subdyscypliny pedagogiki - pedagogiki społecznej.

Kryterium rozwojowe. Według tego kryterium można uszeregować kolejno subdyscypliny pedagogiczne odpowiadające różnym okresom i etapom życia człowieka poddanego oddziaływaniom edukacyjnym. Będzie to zatem pedagogika wieku przedszkolnego, pedagogika wieku wczcsnoszkolncgo, pedagogika dzieci i młodzieży, pedagogika dorosłych (andragogika). pedagogika ludzi w wieku poprodukcyjnym (geragogika, gerontologia). Nauki te zajmują się badaniem warunków, które najbardziej sprzyjają rozwojowi podmiotów z różnych poziomów praktyki edukacyjnej. Pedagog zajmujący się pedagogiką wczesnoszkolną może badać eksperymentalnie skuteczność różnych metod zapamiętywania przez uczniów treści kształcenia w toku lekcji.

Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka. W myśl tego kryterium wyróżniona została pedagogika specjalna ze swoimi dyscyplinami szczegółowymi: oligofrenopedagogika (zajmuje się edukacją osób upośledzonych umysłowo), surdopedagogika (zajmuje się edukacją osób głuchych i niedosłyszących), tyilopcdagogika (zajmuje się edukacją osób niewidomych i niedowidzących), pedagogika rewalidacyjna (zajmuje się edukacją osób chorych i niepełnosprawnych), pedagogika resocjalizacyjna (zajmuje się edukacją osób niedostosowanych społecznie). Ta rozbudowana i posiadająca już własną wewnętrzną strukturę subdyscyplina pedagogiki bada m.in. efektywność różnych metod pracy z dziećmi z deficytami rozwojowymi, opisuje warunki integracji uczniów niepełnosprawnych ze sprawnymi, analizując jej korzystne i zagrażające efekty.

Kryterium instytucjonalne. Zgodnie z tym kryterium wyróżnia się określenia zawierające słowo pedagogika odnoszące się nie tyle do refleksji teoretycznej, co do konkretnej działalności praktycznej przebiegającej w instytucjach. Tak więc dochodzimy do pedagogiki przedszkolnej, pedagogiki szkolnej, pedagogiki szkoły wyższej. W tym obszarze pedagodzy zajmują się badaniem organizacji szkolnictwa, monitorują wprowadzane tam innowacje, krytycznie analizują programy szkolne itd.

Kryterium problemowe. Można wyróżnić subdyscypliny ze względu na typ problematyki edukacyjnej, którym się zajmują. Jeśli np. będzie to problematyka systemów edukacji w' kraju i na święcie, to będziemy mówić o pedagogice porównawczej. W przypadku problemów dotyczących zawodu nauczyciela będziemy mówić o pedeutologii.

Kryterium dziedzin działalności ludzkiej. To ostatnie kryterium nawiązuje do rodzajów działalności człowieka, które pedagogika obejmuje swoim polem badawczym. Będzie to zatem pedagogika pracy socjalnej, opiekuńcza, wychowawcza, terapeutyczna, pedagogika czasu wolnego itd.