244 245

Przesłuchanie dziecku a inne szczególne formy przesłuchania

Kodeks postępowania karnego umożliwia przeprowadzenie okazania nie tylko w sposób jawny, ale i tajny (art. 173 § 2 k.pk. i § 12 pkt 1 rozporządzenia). Podczas okazania tajnego może być użyty sprzęt elektroniczny, wizjer, lustro obserwacyjne lub inny środek wykluczający możliwość ujawnienia osobom nieuprawnionym tożsamości osoby przesłuchiwanej (§ 12 pkt 2). Mogłoby to być stosowane w wypadku przesłuchania świadka-dziecka, gdyby obawiało się ono bezpośredniej styczności ze sprawcą. Dawałoby także dziecku poczucie bezpieczeństwa. Jak słusznie zauważa E. Gruza izolacja dziecka za lustrem fenickim może sprzyjać także prawidłowej obserwacji i rozpoznaniu.⁹⁴¹

Okazanie pośrednie za pomocą fotografii jest najczęściej przeprowadzane w wypadku braku możliwości okazania bezpośredniego.

W przypadku okazania wizerunku, to znajdujące się na zdjęciach osoby powinny być zbliżone typologicznie do osoby okazywanej (§ 13 pkt 2). Badania eksperymentalne R. Buckhouta wykazały, że jeśli jedno zdjęcie w okazywanym zbiorze jest odmienne, zwraca na siebie uwagę i zostaje wybrane.⁹⁶² Ten sam badacz wykazał, że świadkowie czasami są gotowi rozpoznać kogokolwiek, by nie mieć poczucia, iż marnotrawią czas, dopóki nie wskażą przestępcy.⁹⁶³ Dlatego też zasadne byłoby wytłumaczenie rozpoznającym, że oczekuje się wskazania takiej osoby, co do której jest się przekonanym, że jest sprawcą. Trzeba także zapewnić, że nie stanie się nic złego, gdy nikt nie zostanie wskazany,⁹⁶⁴ oraz uprzedzić, że wśród okazywanych może nie być identyfikowanego. Podczas okazania rzeczy należy, w miarę możliwości, umieścić ją wśród innych obiektów tego samego rodzaju (§ 14). Pomimo tak szczegółowego uregulowania czynności okazania trzeba się liczyć z możliwością błędnych wskazań. Powodem tego może być spostrzeganie w warunkach odmiennych od okoliczności przestępstwa.^{965 1 2}

Sama czynność okazania mogłaby wpływać także traumaty-zująco, zwłaszcza na dziecko, stąd decyzję o okazaniu powinien podjąć prokurator lub sąd w porozumieniu z biegłym psychologiem, zwłaszcza jeżeli chodzi o okazanie zwłok. Okazanie zwłok, nawet po dokonanej kosmetyce, jest bardzo trudną czynnością i obarczone bywa dużą liczbą błędnych rozpoznań, ze względu na specyfikę okazywanego martwego ciała człowieka, różnego stadium zmian pośmiertnych i towarzyszącemu zaangażowaniu uczuciowemu po stronie osoby rozpoznającej, gdy w grę wchodzi ktoś bliski. Małe dzieci poniżej 4 lat mają znikome pojęcie o śmierci, zwłaszcza gdy dotyczy bliskiej dziecku osoby czy zwierzęcia. Dzieciom w wieku pięciu lat śmierć kojarzy się z „końcem", bezruchem. Pojawiają się u nich obawy, że może umrzeć im matka. Ten lęk nasila się w wieku sześciu lat. Wtedy też zaczynają kojarzyć śmierć ze starszym wiekiem. W wieku siedmiu lat obawiają się, że same umrą. Powyżej 9-10 lat potrafią już opowiedzieć o śmierci.³ Sytuacja się komplikuje, gdy śmierć dotknie bliską dziecku osobę. Dzieci przeżywają wówczas żal po stracie, którego następstwem mogą być stany depresyjne. Dzieci, które straciły swoich bliskich mają także silne poczucie winy. Okazanie zwłok mogłoby dodatkowo zaostrzyć stan, w którym dziecko się znajduje. Dzieciom, które straciły bliskie osoby często konieczna jest pomoc psychologa. Dlatego też nie jest wskazane okazanie zwłok dziecku poniżej 12 roku życia.

Jak z każdego przesłuchania, tak i z okazania sporządza się protokół, bez względu na jego wynik.⁴ W protokole oprócz oznaczenia czasu, miejsca, osoby przeprowadzającej czynność przesłuchania, wypowiadanych treści (rysopis) należy zawrzeć cechy, w oparciu o które następnie dokonano identyfikacji, a także informacje o zachowaniu rozpoznającego.⁵ Należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe przeprowadzenie czynności okazania oraz zaprotokołowanie ze względu na to, że jest to czynność niepowta-

245

1

E. Gruza, Okazania..., op. cit., s. 120.

^M R. Buckhout, Psychologia naocznego świadka (w:) P.G. Zimbardo, F.L. Ruch, Psychologia..., op. cit., s. 263.

2

H. Eysenck, M. Eysenck, Podpatrywanie umysłu..., op. cit., s. 184.

** Ibidem, s. 188.

** Ibidem, s. 185.

3

** F.L. Ilg, L. Bates Ames, S.M. Baker, Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat. Poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy, Gdańsk 1992, s. 239-242.

4

*⁷ Z. Czeczot, Kryminalistyczna problematyka osobowych środków dowodowych, Warszawa 1976, s. 108; J. Kwieciński, Rckognicja..., op. cit., s. 63.

5

^M J. Kwieciński, Rckognicja..., op. cit., s. 63.