2 Kształcenie językowe

D. Czelakowska, Metodyka edukacji polonistycznej dzieci u- wieku wczesnoszkolnym, Kraków 2009

ISBN: 978-83-7587-135-7. © by Oficyna Wydawnicza „Impuls" 2009

120 R°^xw&!¹ kształcenie języka dzieci w niebu wczesnoszkolnym

0    nazwy cech rzeczy i icłi właściwości (przymiotniki i przysłówki), wyrazy szeregujące (liczebniki) oraz wielofunkcyjne, np. przyimki i spójniki. Na podstawie badań dydaktyków języka polskiego, rn.iri.: H. Baczyńskiej

1    ). Maleridowicz, ogólna liczba słów i zdań używanych przez dzieci wzrasla wraz 7 poziomem nauki, czyli od klasy pierwszej do trzeciej. Największy przyrost słów przypada na klasę drugą i jest czterokrotnie wyższy niż w pierwszej. Przeciętna liczba słów w wypracowaniach wynosi ok. 15-16 w klasie pierwszej i ok. 90-100 w klasie trzeciej.

Występują również istotne różnice w strukturze składniowej wypowiedzi. Badania Malendowicz (197-4, s. 27) dowodzą, że w klasie pierwszej przeciętna liczba zdań jest niewielka, tj. 3-4 zdania, natomiast w klasie trzeciej występuje już przeciętnie 10-11 wypowiedzeń. W klasach drugich i trzecich znacząco wzrasta także długość zdania pojedynczego i zwiększa się liczba zdań złożonych. Poza tym coraz częściej są to konstrukcje prawidłowe. Wraz z doskonaleniem się języka dziecka wzrasta również poziom i dojrzałość jego myślenia, które obejmuje rozwój takich operacji myślowych, jak: obserwacja, porównywanie, uogólnianie, klasyfikacja i abstrahowanie. Procesy te są wzajemnie od siebie uzależnione, dlatego wyższy poziom myślenia określa właściwą jakość i dobór słownictwa oraz rozwój złożonych, najczęściej dwuczłonowych struktur składniowych. Kształcenie dłuższych form wypowiedzi służy rozwijaniu ogólnej sprawności językowej uczniów i zakłada umiejętność dostosowywania treści do konkretnej formy stylistycznej. Sprawność językowa wówczas wzrasta i zależy od sytuacji, w której dziecko się wypowiada ustnie lub pisemnie.

5.1. Język pisany a mówiony - wzajemny wpływ, badania

język pisany i mówiony różnią się między sobą nie tylko ze względu na sposób przekazywania tekstu odbiorcy (dźwięki i znaki graficzne), lecz również. w sposobie i odmiennych warunkach powstawania tekstu. Podczas wypowiedzi mówionej nadawca i słuchający nie tylko słyszą, ale przeważnie widzą się nawzajem, dlatego tekst często bywa dostosowywany do reakcji słuchacza. Poza tym, w związku z doraźnością sytuacji komunikacyjnej, mówiący nie ma możliwości udoskonalenia swojej wypowiedzi, dlatego jest ona mniej ścisła i dokładna. Wielu językoznawców (Z. Klemensiewicz, 1969; H. Kurkowska, S. Skorupka, 1974; D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, 1973) uważa, że charakterystycznymi cechami języka mówionego są jego spontaniczność oraz elementy parajęzykowe: intonacja, mimika i gest. Tworząc wypowiedź pisaną autor może jedynie przypuszczać, jaka będzie reakcja słuchacza. Dlatego musi dobierać słowa adekwatnie, zmieniać je i uzupełniać. W związku z tym tekst mówiony różni się od pisanego mniejszą

5.1. Język pisany a móuiony - wzajemny wpływ, badania \21

zwartością treściową wypowiedzi, jej spoistością, częstymi pauzami, powtórzeniami, nagromadzeniem synonimów, przeskokami myślowymi i przejęzyczeniami. W składni języka mówionego dominują zdania pojedyncze lub złożone współrzędnie, występujące czasem jako Iz w. potoki składniowe, rzadziej są (o zdania podrzędnie złożone o mniejszym stopniu zintelektuali-zowania. Występuje również wiele wypowiedzeń niepełnych, eliptycznych, błędnie zbudowanych, połączonych powtórzonymi spójnikami (najczęściej łącznymi i, oraz) lub w sposób bezspójnikowy. W języku mówionym bardzo często mamy do czynienia z nadmiarem informacji oraz brakiem imiesło wów. W okresie nauki szkolnej język dziecka staje się przedmiotem świa domego doskonalenia zarówno w zakresie treści, jak i formy.

Dziecko przychodzące do szkoły posługuje się nadal językiem mówionym opanowanym w sposób naturalny, którym potrafi się komunikować najczęściej w mowie sytuacyjnej. Jego myślenie przebiega wówczas pod wpływem bodźców bezpośrednich (pozawerbalnych) oraz słownych - słyszanych i rozumianych w danej sytuacji. Dłuższa wypowiedź siedmiolatka sprawia mu jeszcze znaczną trudność, ponieważ nic zawsze potrafi on łączyć zc sobą fakty i nie rozumie relacji zachodzących między przedmiotami i pojęciami. W tworzeniu kompozycji werbalnej niezbędna jest znajomość odpowiednich środków językowych, którymi należy umieć się posługiwać. Zbyt szybkie podniesienie wymagań szkoły w stosunku do możliwości językowych i umysłowych dziecka może stać się przyczyną jego niepowodzeń. Dodatkową trudność stanowi opanowywanie nowej formy języka pisanego od strony graficznej i styllslyczno-orfografieznej oraz dźwiękowo- semantycznej, jaką jest poprawne i płynne czytanie. Ponadto wymaga się od dziecka wypowiedzi planowej, logicznej i zwięzłej.

Już od początku nauki szkolnej uczniowie muszą coraz sprawniej posługiwać się językiem ogólnopolskim, stanowiącym wynik wzajemnego wpływu języka mówionego potocznego na język literacki mówiony i pisany. Ważnym zadaniem szkoły staje się zatem podnoszenie sprawności wypowiedzi dzieci i współpraca w tym zakresie z szeroko rozumianym środowiskiem, ponieważ nauczyciel powinien nie tylko doskonalić język, lecz również zapobiegać błędom, a jeśli zachodzi potrzeba, zwalczać je. Liczne badania amerykańskie, w Zachodniej Europie oraz w Polsce potwierdzają tezę o możliwości akceleracji rozwoju umysłowego dzieci, głównie poprzez rozwój sprawności czytania i pisania oraz przyśpieszenie tempa rozwoju mowy. Jednak ważnym zadaniem szkoły jest obowiązek nauczania poglądowego opartego na faktach, bezpośrednim poznawaniu rzeczywistości i aktywności własnej dziecka, aby nauka stała się dla niego potrzebą i przyjemnością, a nic tylko przyswajaniem wicdzy.

Opanowanie poprawnego języka jest ściśle uzależnione od wielu różnorodnych czynników: rozwoju intelektualnego i całego organizmu, środowiska, a nawet kultury rodziny. Zdaniem wielu językoznawców i pedagogów wiek do 15—6 lat jest decydujący i stanowi okres największych zdolności