349

349

19.4. TOLERANCJE KSZTAŁTU I POŁOŻENIA, wg [36]

1.    Tolerancje kształtu i położenia należy zaznaczać na rysunkach jedynie wówczas, gdy są specjalne wymagania odnośnie odchyłek wykonania, wynikające z warunków pracy przedmiotu, warunków jego wykonania oraz pomiarów w trakcie wykonania. Zasadniczo odchyłki kształtu i położenia powinny mieścić się w granicach pól tolerancji wymiarów określających kształt przedmiotu.

2.    Tolerancje kształtu i położenia należy podawać na rysunkach w postaci oznaczeń graficznych (rys. 19.4.la) lub w formie tekstowej w wymaganiach technicznych (rys. 19,4. Ib).

Oznaczenie graficzne tolerancji składa się z:

-    ramki tolerancji,

-    znaku tolerancji,

-    wartości tolerancji w milimetrach lub jednostkach kątowych (dla tolerancji nachylenia),

-    literowego oznaczenia elementu (elementów) odniesienia. Tekst oznaczenia tolerancji powinien zawierać:

-    nazwę tolerancji,

-    j ednoznaczne wskazanie elementu, którego tolerancj a dotyczy,

-    wartości tolerancji w milimetrach lub jednostkach kątowych (dla tolerancji nachylenia),

-    elementy odniesienia, w stosunku do których podaje się tolerancje.

Bicie promieniowe powierzchni C odnoście wspólnej osi powierzchni A i B nie więcej niż 0,04 mm

Rys. 19.4.1. Oznaczenie tolerancji kształtu i położenia:

a) graficzne; b) tekstowe

Zalecenia do korzystania z szeregów tolerancji (tabl 19.4.6). Przykłady określenia szeregów tolerancji oraz sposoby obróbki mechanicznej do ich osiągnięcia (tabl. 19.4.7).

Tabl. 19.4.2. Wartości tolerancji współosiowości,* współ-środkowości,* symetrii,* przecinania osi * oraz bicia promieniowego    PN-80/M-02138

Przedział wymiarów nominalnych, mm	5	Szeregi tolerancji 6 7 8			9
	Wartości tolerancji, fxm
w w n powyżej 18 do 30	10	16	25	40	60
powyżej 30 do 50	12	20	30	50	80
powyżej 50 do 120	16	25	40	60	100
powyżej 120 do 250	20	30	50	80	120
powyżej 250 do 400	25	40	60	100	160
powyżej 400 do 630 « w «	30	50	80	120	200

* - Tolerancje wspołosiowości, współśrodkowości, symetrii i przecinania osi wyrażono średnicowo.

Tabl. 19.4.3. Wartości tolerancji prostoliniowości

i płaskości    PN-80/M-02138

Przedział wymiarów nominalnych, mm	5	Szeregi tolerancji 6 7 8			9
		Wartości tolerancji, /zm			.
* * 9 powyżej 16 do 25	2,5	4	6	10	16
powyżej 25 do 40	3	5	8	12	20
powyżej 40 do 63	4	6	10	16	25
powyżej 63 do 100	5	8	12	20	30
powyżej 100 do 160	6	10	16	25	40
powyżej 160 do 250	8	12	20	30	50
powyżej 250 do 400	10	16	25	40	60
powyżej 400 do 630	12	20	30	50	80

Znaki tolerancji kształtu i położenia dla różnych rodzajów i grup tolerancji podane w tabl. 19.4.1.

3. Wartości tolerancji kształtu i położenia dla różnych rodzajów tolerancji w zależności od szeregów tolerancji zostały przedstawione w tabl. 19,4.2^19.4.5.

Tabl. 19.4.1. Graficzne oznaczenie tolerancji

Tabl. 19.4.4. Wartości tolerancji okrągłości, walcowości i zarysu przekroju wzdłużnego powierzchni walcowej

PN-80/M-02138

PN-87/M-01145

Grupa tolerancji	Rodzaj tolerancji	Znak
Tolerancje	Tolerancja prostoliniowości	—
kształtu	Tolerancja płaskości	O
	Tolerancja okrągłości	O
	Tolerancja walcowości	a
	Tolerancja zarysu przekroju wzdłużnego
Tolerancje	Tolerancja równoległości	//
położenia	Tolerancja prostopadłości	±
	Tolerancja nachylenia
	Tolerancja współosiowości	®
	T olerancj a symetri i
	Tolerancja pozycji	O
	Tolerancja przecinania osi	X
Tolerancje	Tolerancja bicia promieniowego j
złożone	Tolerancja bicia osiowego >	/
kształtu i	Toilerancja bicia w oznaczonym kierunku J
położenia	Tolerancja bicia promieniowego całkowitego 'i Tolerancja bicia osiowego całkowitego /	u
	Tolerancja kształtu wyznaczonego zarysu	r\
	Tolerancja kształtu wyznaczonej powierzchni

Przedział wymiarów nominalnych, mm	5	Szeregi tolerancji 6 7 8			9
	Wartości tolerancji, /zm
• * • powyżej 18 do 30	4	6	10	16	25
powyżej 30 do 50	5	8	12	20	30
powyżej 50 do 120	6	10	16	25	40
powyżej 120 do 250	8	12	20	30	50
powyżej 250 do 400	10	16	25	40	60
powyżej 400 do 630 fc m *	12	20	30	50	80

Tabl. 19.4.5. Wartości tolerancji równoległości, prostopadłości, nachylenia, bicia osiowego

PN-80/M-02138

Przedział wymiarów nominalnych, mm	5	Szeregi tolerancji 6 7 8			9
	Wartości tolerancji, /xm
* * « powyżej 16 do 25	4	6	10	16	25
powyżej 25 do 40	5	8	12	20	30
powyżej 40 do 63	6	10	16	25	40
powyżej 63 do 100	8	12	20	30	50
powyżej 100 do 160	10	16	25	40	60
powyżej 160 do 250	12	20	30	50	80
powyżej 250 do 400	16	25	40	60	100
powyżej 400 do 630 « * «	20	30	50	80	120