475

-isty: porywisty wiatr;

-ity: smakowite jedzenie',

-ący: kłujący zarost, świecąca kula, łzawiące oczy■

Są wśród nich derywaty nazywane ściśle agentywnymi, tworzone od czasowników czynnościowych, np. badawczy, śledczy, wędrowny, łowny, oraz derywaty nazywane neutralnymi lub nieagentywnymi, tworzone od czasowników stanowych bądź procesywnych, np. słynny, przemijalny, zależny, a przede wszystkim od reflexivów, np. sypki ‘który się sypie’, lepki (zob. Grzegorczykowa 1984: 64-65).

Derywaty motywowane przez czasowniki dokonane procesywne oznaczają stany (cechy) wytworzone w wyniku zachodzenia procesu, np. wyrudziała sukienka, zsiadłe mleko, zbiegły jeniec, spróchniałe drzewo, posiwiały starzec. Bywają one nazywane rezultatywnymi. Najbardziej typowo tworzone są za pomocą formantu -ły, „regularnie od czasowników na -e-, -ej- (np. oniemieć -* oniemiały, skamienieć -*■ skamieniały), prawie regularnie od czasowników z sufiksem -nąć (ucichnąć —» ucichły, ogłuchnąć —> ogłuchły, ale pęknąć —> *pękły) i nieregularnie od innych czasowników (upadły od upaść, przybyły od przybyć)” (Grzegorczykowa 1984: 65-66).

Do tej grupy zaliczyć też należy przymiotniki o postaci imiesłowów biernych utworzonych za pomocą sufiksów:

-ony: zaginiony ląd, zasłużony emeryt, zdziwiony chłopak;

-any: wyspane dziecko;

-ty: uśmiechnięte dziecko, wypoczęty ojciec, nadęta dziewczyna.

2.2.2.    Określany rzeczownik pełni funkcję obiektu

Grupy złożone z rzeczownika w funkcji obiektu i z przymiotnika niepredyspozy-cyjnego określającego ten rzeczownik parafrazuje się stosując czasownik podstawowy w formie biernej, np. oprawna książka ‘która została oprawiona’ lub ‘którą ktoś oprawił’, bądź też stosując konstrukcję nieosobową z się, np. pamiętne dni ‘które się pamięta’. Odpowiednie przymiotniki nazywane są biernymi (dodać trzeba, że rzeczownik pełni czasem rolę rezultatu, np. murowany dom). Tworzone są często od czasowników dokonanych (choć nie tylko). Nazywają one stan wytworzony w obiekcie w wyniku czynności nazwanej przez czasownik stanowiący podstawę słowotwórczą przymiotnika. Oto przykłady:

-ny: uprawne pole, dostawne krzesła, wymierne korzyści, potrzebny prowiant, uchwytne różnice;

-ony: pieczone mięso;

-any: szanowany obywatel, znany wiersz, gotowane mleko, zaniedbany dzieciak;

-ty: najęty pracownik, niedomyte dziecko.

2.2.3.    Określany rzeczownik nazywa narzędzie czynności

Narzędzie (instrument) rozumiane jest szeroko, w znaczeniu środka czynności. W parafrazie występuje wykładnik ‘za pomocą którego’, np. lina cumownicza Tina, za pomocą której ktoś cumuje’. Oto dalsze przykłady:

32 — Gramatyka... 475