burszta

burszta



S/.kohi Wyższa Psychologii Spolcc/ncj \\ ;tiv/,i\va

Wojciech Józef Burszta

TOŻSAMOŚĆ NARRACYJNA W DOBIE EKRANU

i.usfn) iiilnotim n/i'    im mis::    ;\r\

\ -i! |*«i .uiun

Wieloznaczność pojęcia tożsamości, zarówno w jego kształcie odnoszącym się do jednostki, jak i zbiorowości, zdaje się być stanem nie do przezwyciężenia. Przeciwnie nawet - narastająca lawinowo literatura z kręgu problematyki tożsamościowej w'kulturze ostatnich kilkunastu lat utwierdza nas tylko w przekonaniu. że im więcej dyskusji na ten temat, tym mniej pewników, tym trudniej znaleźć prowizoryczne punkty orientacyjne, przyczółki myśli umożliwiające wstępne przynajmniej uporządkowanie chaosu i konkurencyjnych ujęć. Pobieżny choćby przegląd teorii filozoficznych, narralywistycznych, socjologicznych, psychologicznych (w tym także psychoanalitycznych), z kręgu studiów kulturowych i etnicznych czy z terenu antropologicznych dociekań nad tożsamością, złożyłby się na potężną książkę, ale wcale nie jestem pewien czy efekt końcowy zadowoliłby kogokolwiek, nie mówiąc już o rozproszeniu wątpliwości.

Wybieram zatem z pełną premedytacją drogę samoograniczenia, której zwiastunem jest tytuł niniejszego tekstu. Zdaję sobie jednak przy tym sprawę, że próba zastanowienia się nad statusem tożsamości narracyjnej w kontekście kultury, o której powszechnie orzeka się, iż. jest kulturą zdominowaną przez elektroniczne środki przekazu, to także ryzykowny zabieg zestawienia ze sobą rzeczywistości społecznych niejako z definicji wobec siebie konkurencyjnych. Powiada się wręcz, iż ta druga doprowadziła już właściwie do destrukcji zdolności narracyjnych człowieka ufundowanych na kulturze druku1. Ale nie jest to wcale, wbrew pozorom, pogląd powszechny. Obserwować wręcz możemy renesans zainteresowań narracyjnością kultury, a w tych ramach - wzmożone zainteresowanie problemem tożsamości w jej wymiarze narracyjnym. Warto więc, jak sądzę, dokładniej przeanalizować swoistą zależność, widoczną we współczesnej humanistyce: im głośniej nad trumną narracji, tym większe nią zainteresowanie. Wyrażam jednocześnie nadzieję, że nie zachowuję się jak owa bohaterka Schodami w górą. schodami w dół Michała Choromańskiego, która z hasła ,,należy upraszczać” uczyniła życiowe credo...

* * *

Jeszcze do niedawna niezbywalnym pewnikiem wiedzy socjologicznej było przekonanie, że każda funkcja pełniona przez jednostkę w społeczeństwie „niesie” ze sobą określoną tożsamość. Z perspektywy socjologii tożsamość jest tedy nadawana społecznie, potwierdzana społecznic i przekształcana społecznic. Główną rolę w tym procesie odgrywa socjalizacja (przez antropologów nazywana en-kulturacją), która jest odpowiedzialna również za to. w jaki sposób kształtuje się nasze „ja” podmiotowe i przedmiotowe. Z pewnością najbardziej wnikliwe teoretycznie ujęcie tego procesu przedstawił George Herbert Mead. Dla amerykańskiego pragmatysty geneza, jaźni” jest tożsama z odkryciem społeczeństwa; dziecko uczy się, czym jest społeczeństwo i tą drogą odkrywa, kim jest ono samo. Nabywanie tożsamości to, innymi słowy, „przyjmowanie roli innego”2. Jak udat-nie interpretuje myśl Meada Peter Berger:

Dziecko przyjmuje najpierw rolę swych vis-d-\is, których Mead nazywa jego „znaczącymi innymi”, to znaczy role tych osób, które najbliżej się nim zajmują i których postawy są decydujące dla kształtowania się jego wyobrażenia o sobie. Później dziecko dowiaduje się, że role, które gra, nie wiążą się jedynie z tym bliskim kręgiem, lecz odnoszą się do oczekiwań kierowanych wobec niego przez społeczeństwo w ogóle. Ten wyższy szczebel abstrakcji we wrażliwości społecznej Mead nazywa odkryciem „uogólnionego innego".3

Tożsamość nie jest więc czymś „danym”, lecz nadawanym w aktach społecznego rozpoznania - stajemy się tacy, za jakich uznają nas inni. Nasze , ja” jest jaźnią odzwierciedloną w sensie Cooleyowskim4. Tak więc tożsamości są nadawane społecznie, w takim też trybie są potwierdzane, a także - bywają przecież i takie sytuacje - „cofane”. Są zatem dynamiczne, zmienne w czasie, rodzące się „na przecięciu” wzajemnej interakcji ,ja” i „społeczeństwa”.

Zauważmy jednak, że już w ujęciu symbolicznego interakcjonizmu (James, Cooley, Mead) tożsamość staje się ideą dwuznaczną lub - jak powiada Zygmunt Bauman - bronią obosieczną. Może być bowiem orężem indywidualizmu albo przeciwnie - służyć wspólnocie jako główne źródło jej samodefiniowania. W pierwszym przypadku „ostrze” tożsamości zwraca się przeciwko zbiorowej presji narzucania obowiązujących tożsamości jednostkom, które, wbrew konfor-

1

Zob. charakterystyczny tekst należący do takiego nurtu refleksji; B. Donolmc, The Eleclronic Imaginatioii: Requiem for a Norrative, „FI CJ: A Rcviuw of General Semantics", t 59, zeszyt 4, zima 2002/2003, s. 387-399. Teza autora, oparta na akceptacji stanowiska Mcluhana i Mcintyre’a, brzmi, ż.c istnieje głęboki związek między możliwościami komunikacyjnymi kultury a sposobami narracji.

2

   Zob. G.H. Mead, Umy.il, osobowość, społeczeństwo, przel. Z. Wolińska, Warszawa 1975.

3

   P.L. Berger, Zaproszenie do socjologii, przel. J. Stawiński, Watszawa 1988, s. 106.

4

11 Zob. szczegółową analizę teorii Cooleya w pracy: J.A. Holstein, J.F. Gubrium, The Self We Live /?>' Nnrrtuiw lilentite in n Postmodern World. New York-Oxford 7000. s 24-27,


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
burszta S/.kui:i Wyższa Psychologu Społecznej \ ars/siuaWojciech Józef Burszta TOŻSAMOŚĆ NARRACYJNA
a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w KatowicachPSYCHOLOGIA KOMUNIKACJI I
a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w KatowicachPSYCHOLOGIA KOMUNIKACJI I
a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w KatowicachPSYCHOLOGIA SPRZEDAŻY I
a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w KatowicachPSYCHOLOGIA SPRZEDAŻY I
a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w KatowicachINTERWENCJE TERAPEUTYCZNE W
a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w KatowicachINTERWENCJE TERAPEUTYCZNE W
a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w KatowicachPSYCHOLOGIA KOMUNIKACJI I
a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w KatowicachPSYCHOLOGIA KOMUNIKACJI I
a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w KatowicachPSYCHOLOGIA SPRZEDAŻY I
a Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w KatowicachPSYCHOLOGIA SPRZEDAŻY I

więcej podobnych podstron