„W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny(...) my, Naród Polski (...) ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Poiskiejjako prawa podstawowe dla państwaoparte na poszanowaniu wolności / sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot
władza w RP jest zdecentralizowana, a istotne kompetencje powinny należeć do jednostek samorządu terytorialnego. Wykonuje on część zadań publicznych w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Istnienie samorządu jest podstawą dobrego funkcjonowania państwa demokratycznego. Samorząd i jego organy zapewniają obywatelom udział w rządach oraz realny wpływ na nie. Organy władzy samorządowej uczestniczą w sprawowaniu władzy. Jest także samorządność gwarantem decentralizacji w państwie.
Art. 15 Konstytucji Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r.
(Dz. U. 1997 r. nr 78 poz. 483)
mówi: Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej,
Art. 16: Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność
Zasady samorządności -samodzielności
-demokracji przedstawicielskiej -wolności zrzeszania się
Zasady ustroju i działania samorządu terytorialnego
• unitamość - państwo stanowi całość, a gminy, powiaty i województwa nie są autonomiczne w stanowieniu prawa; przeciwnie jednostki samorządu terytorialnego są tylko administracją zdecentralizowaną czyli powstają i działają tylko na podstawie prawa krajowego (ustaw bądź ^ rozporządzeń naczelnych organów administracyjnych),
• subsydiarność (pomocniczość) - sprawowanie władzy publicznej powinno spoczywać w rękach instytucji najbliższych zainteresowanym obywatelom; zadania i kompetencje oraz środki finansowe przydzielane są więc w pierwszej kolejności gminom; nie należy jednostce wyższego rzędu (powiatowi, województwu) powierzać zadań, które równie dobrze mogą być wykonane przez jednostkę mniejszą; przekazanie tych zadań na poziom wyższy może nastąpić tylko wtedy, gdy ich wykonanie przekracza możliwość poziomu niższego; państwo powinno je przejmować gdy będą przez nie wykonane zdecydowanie efektywniej,
• względna samodzielność - wykonywanie zadań na własną odpowiedzialność bez skrępowania poleceniami indywidualnymi, które pochodziłyby od innych władz publicznych, a nadzór administracji rządowej co do zasady ograniczony jest do kryterium legalności z wykluczeniem celowości,
• demokracja - radni oraz wójtowie gmin, burmistrzowie i prezydenci miast wybierani są w wyborach demokratycznych, powszechnych, bezpośrednich, równych i tajnych,
Funkcjonowanie samorządu terytorialnego oparte jest na następujących zasadach:
*pomocniczości - zadania publiczne powinny być realizowane na jak najniższym szczeblu, subsydiarność (pomocniczość) - sprawowanie władzy publicznej powinno spoczywać w rękach instytucji najbliższych zainteresowanym obywatelom; zadania i kompetencje oraz środki finansowe przydzielane są więc w pierwszej kolejności gminom; nie należy jednostce wyższego rzędu (powiatowi, województwu) powierzać zadań, które równie dobrze mogą być wykonane przez jednostkę mniejszą; przekazanie tych zadań na poziom wyższy móże nastąpić tylko wtedy, gdy ich wykonanie przekracza możliwość poziomu niższego; państwo powinno je przejmować gdy będą przez nie wykonane zdecydowanie efektywniej,
*decentralizacji władzy - przekazanie władzy w układzie pionowym do struktur terenowych, unitamość -państwo stanowi całość, a gminy, powiaty i województwa nie są autonomiczne w stanowieniu prawa;