czytanie

ląc1*2,    *19.0 4,

Przeczytaj uważnie tekst Jacka Trznadla, a następnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu, własnymi słowami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony.

Część I - rozumienie czytanego tekstu

Jacek Trznadel

HAŃBA DOMOWA (fragment)

1.    Mówiąc o tych najogólniejszych procesach akceptacji życia w Polsce powojennej pragnę jeszcze przypomnieć rozróżnienie, stanowiące jakby jedno z milczących założeń tej całej analizy. Otóż nie zaliczam do dziedziny „hańby domowej” owego spontanicznego i „bezwarunkowego refleksu” społecznego, jakim była konieczność odbudowania funkcji kultury po wojnie i dźwignięcia polskiej gospodarki, jednym słowem dążenia do stworzenia normalnego życia. Wymagało to włączenia się w struktury oficjalne, kontrolowane przez komunistów, w coraz szerzej przez nich zagarnianych dziedzinach życia. Stąd też konieczność różnych ustępstw i kompromisów, które trudno oceniać (...). Do dziedziny „hańby domowej” zaliczam natomiast udział w nowej ideologii, danie wiary kłamstwu i wspomaganie go w różny sposób.

2.    Że rozmaite dziedziny i sposoby budowy nowego życia po wojnie bywały transmisją niebezpiecznej zmiany postaw, ułatwiały ją lub stymulowały - to rzecz oczywista. To uplątanie w sprzeczne lub niebezpieczne okoliczności jest, oczywiście, jedną ze stron dramatyzmu postaw, związanych z tragicznymi złudzeniami i przekraczaniem niewidocznej granicy, której przekraczać nie należało. Są to jak zawsze rachunki osobiste i szczegółowe, ale istniała też określona wyżej sytuacja ogólna. Na okręcie, nawet opanowanym przez korsarzy, pompują wszyscy, jeśli nie chcą utonąć. Oczywiście, ta analogia ma swoje granice. Przypomnę to, co pisałem tu o swoim ojcu. Położył niemałe zasługi w organizowaniu nowego życia na Dolnym Śląsku. Kres tej decyzji i tego zaangażowania wyznaczył jednak przymus zapisania się do partii - nie zrobił tego nigdy.

3.    Ze wszystkich wymienionych tu powodów ulegał i ulega zmianie obraz powojennej epoki literackiej. Ten proces wciąż trwa. Odeszła do lamusa duża część ówczesnej twórczości wielu znanych pisarzy. Te zmiany oddziałają dopiero na literackie hierarchie, gdyż mity hierarchii trwają dłużej. Nie miejsce tu na szczegóły. Część literatury powojennej kształtowała się w związku z nową ideologią, i z kolei utwory te wpływały na sytuację kulturową. Pewną rolę w tych procesach odegrała pośrednio także literatura o wojnie. Wśród powojennych debiutów największe poruszenie wywołali: Tadeusz Borowski w prozie i Tadeusz Różewicz w poezji. I tutaj zachodzą przewartościowania. Wydaje mi się, że przestanie być swoistym mitem twórczość Tadeusza Borowskiego i wyjdzie na jaw - już wychodzi - powierzchowność jego myślenia intelektualnego i jednostronność wartościującej syntezy kultury, nie tylko w żałosnym okresie Muzyki w Herzenburgu czy Małych kronik, ale właśnie w jego drapieżnych nowelach obozowych. Tak mówiąc, nie neguję wybitnej wartości tych nowel, patrzyliśmy na nie jednak bez luzu interpretacyjnego. (...) I niewątpliwie poblednie

o wiele gwiazda poezji Tadeusza Różewicza, łącznie z jego utworami najwcześniejszymi przez niektórych najwyżej cenionymi. Utwory tych dwu pisarzy powstały zresztą jeszcze właściwie bez udziału nowej ideologii, a nawet zostały przez nią później jakby częściowo potępione, jako „zarażenie wojną”.

4.    A jednak wizja ta tworzyła i mogła tworzyć tło dla jeszcze innych ocen. Obaj ci pisarze zostali uznani przez krytykę za wybitnych świadków literackich tej epoki, która spalała ludzi w obozowych piecach. I zrozumiano ich tak właśnie: że mieli nazizm hitlerowski za końcowy wytwór dotychczasowej kultury. Zbrodnia ta miała przewyższać wszelkie popełnione przedtem, w tym samym czasie i później. Runęła wartość całej cywilizacji. W ten sposób rezygnowano - nie w samym proteście tych pisarzy przeciw zagładzie, lecz w uogólnieniach - z klasycznej wizji człowieka, ze śródziemnomorskiego humanizmu. (...)

5.    Na tym tle Medaliony Zofii Nałkowskiej są czymś zupełnie osobnym. Ona też nie wypowiada się na temat gułagów, gdzie odpowiednikami pieców były zamrażalnie. Ale oskarżenie jej mierzy w mechanizm monopartyjny i ideologiczny, wytwarzający nieludzki faszyzm jako dzieło człowieka, niekoniecznie