Diagram 4

138

Rozdział (

nym, jest po prostu człowiek działający. Natomiast makrostruktura to jakby struktura drugiego rzędu, sieć powiązań między złożonymi obiektami społecznymi, a więc takimi, które same są wyposażone w strukturę (np. struktura polityczna jako. sieć powiązań między partiami politycznymi, parlamentem, rządem, grupami nacisku, samorządami lokalnymi; struktura gospodarcza jako sieć powiązań między przedsiębiorstwami, resortami, bankami, sklepami, hurtowniami itp.).

Najbardziej znane zastosowania takiego strukturalnego punktu widzenia w socjologii dotyczą trzech rodzajów organizacji. W badaniach nad rodzinami w społecznościach prymitywnych antropologowie społeczni wskazali na rozmaite odmiany struktur pokrewieństwa, a więc swoistych układów relacji w obrębie węższych czy szerśzycłi rodzin. Odróżnili na przykład struktury bilateralne, w których dzieci uważa się za spokrewnione zarówno z krewnymi ojca, jak i matki, oraz struktury unilinearne, gdzie pokrewieństwo liczy się tylko w linii, ojca (zasada patrylinearna) lub tylko w linii matki (zasada matrylinearna). Fakt, że w dwóch trzecich znanych społeczności występuje jakaś postać struktury-unilineamej, interpretowany jest jako efekt ewolucyjnej adaptacji, taka struktura daje bowiem większą jednoznaczność pozycji dziecka, i zapobiega konfliktom, napięciom, dylematom lojalności w przypadku sprzeczności interesów między krewnymi ojca i krewnymi matki. W badaniach nad organizacjami prze-■ mysłowymi czy administracyjnymi szkoła tzw. dynamiki grupowej wyróżniła rozmaite struktury komunikacyjne, czyli typowe układy „kanałów porozumiewania się”, wzdłuż których toczą się rozmowy, biegną informacje czy polecenia. Pisaliśmy wcześniej o różnicach szans w nawiązywaniu interakcji czy partnerskich kontaktów między osobami przy tradycyjnym stole biesiadnym w porównaniu z tak modnym w dyplomacji okrągłym stołem czy jeszcze bardziej otwartym dostępem i dowolnym przemieszczaniem się uczestników na stan-ding party czy w dyskotece. Amerykański psycholog społeczny Harold Leavitt dowiódł w badaniach eksperymentalnych, jak na przebieg interakcji wpływają cztery odmienne struktury komunikacyjne: „okrąg”, „koło”,.„linia” czy „igrek’ (patrz diagram na stronie obok).

"Wreszcie w badaniach nieformalnych zbiorowości przyjacielskich czy towarzyskich w zakładach pracy włoski socjolog Jakob Moreno wykrył występowanie tzw. struktur socjometrycznych, czyli typowych układów wzajemnych sympatii, antypatii czy obojętności, jakie występują pomiędzy ich uczestnikami. Pokazał, jak bardzo różni się klimat funkcjonowania grupy, w której wszyscy członkowie darzą się uznaniem i przyjaźnią, od takiej, w której uczucia K Ograniczone są tylko do wybranych osób. W tym drugim wypadku tworzą się ^wyraźne podgrupy, kliki czy frakcje, co otwiera możliwość napięć i konflik-

Od organizacji do struktury społecznej

139

— Diagram 4: Typy struktur komunikacyjnych —

tów. Przykładowe struktury tych dwóch typów można zilustrować na socjo-gramach (patrz diagram na następnej stronie).

Determinacja strukturalna

Co daje wykrycie, zidentyfikowanie rozmaitych typów struktur występujących w organizacjach? Czy nie jest to tylko intelektualna zabawa? Otóż, główny