DSC01819

O 1 ^ Latka — Opracowanie

O 1 ^ Latka — Opracowanie

■^{fi,ko Sl,h,f}'^kt Hopfera. uszy ser, mu dokuczali. Kiedy wstąpił do uniwersytetu, żądano od mego poświęceń. Kiedy wrócił do kraju, nawet pracy mu odmówiono. Kiedy zrobił majątek, obrzucono go podejrzeniami, a kiedy zakochał się, ubóstwiana kobieta zdradziła go w najnikczemniejszy sposób..." (sir. 620).

•F Stacha z piwnicy u Hopfera wbrew przęśli o nim tak: „Kiedy chciał się uczyć, jeszcze

Przyczyny klęski Wokulskiego, według Prusa, jest społeczeństwo polskie, niezro-

sumienie, niedocenianie wybitnej jednostki. Jednak takie wyjaśnienie pozostaje w sprzeczności z przedstawiony sytuację. Wiele osób pomaga przecież bohaterowi: i stuck *nei. i Rzecki, i Suzin, i uczeni na zesłaniu, a więc nie jest zupełnie samotny.

Gdyby chciał koniecznie być uczonym, mógł zajęć się badaniami naukowymi po śmierci żony, wreszcie nie musiał zakochać się w Izabeli. Jeśli już koniecznie chciał

żenić się z arystokratky. mógł znaleźć sobie inny, na przykład paniy Wysowsky.

Klęska bohatera znajduje natomiast uzasadnienie psychologiczne. Wokulski jest człowiekiem czynu, za wszelky cenę chce działać i nie znajduje pola do popisu w społeczeństwie w stanie rozkładu. Ideały romantyczne przeżyły się, nikt już nie wierzy w skuteczność poświęceń patriotycznych, sam Wokulski uważa, że go oszukano podsuwajyc zamiast programu jedynie mrzonki. Z ideałów pozytywistycznych pozostała filantropia i bogacenie się. Dla swych dalekosiężnych planów, np. budowy nadwiślańskich bulwarów czy też kanalizacji, Wokulski nie znajduje poparcia. Miłość do Izabeli jest więc namiastkę, działaniem zastępczym, w którym Wokulski rozładowuje nagromadzony w nim eneigię. Miłość dostarcza mu motywacji do działania.

Druga sprzeczność istnieje pomiędzy poczuciem klęski bohatera, a jego rzeczywistymi sukcesami. W rzeczywistości Wokulski jest niewytpliwie człowiekiem sukcesu, awansuje ze sklepu do buduaru hrabiny, zdobywa ogromny majytek, rozbudowuje sklep, organizuje spółkę do handlu z Cesarstwem, staje się międzynarodowym przedsiębiorcy i biznesmenem. Problem polega na tym, że Wokulski pragnył uznania, sławy, społecznej aprobaty, a spotykał się z podejrzliwościy, plotkami, insynuacjami i nieehęciy tak kupców jak i arystokratów. Przeżywał także konflikt we własnym sumieniu. Wszystkie swoje sukcesy uważał za znikome wobec działalności powstańczej czy kariery uczonego. Problem polega też na tym, że Wokulski nie mógł się spełnić tak, jak chciał, że to, co robił, robił jakby wbrew sobie, na przekór sobie. Zdobywanie i poszerzanie majytku było w latach 70. jedyny działalnościy, jakiej mógł się poświęcić, dlatego Wokulski walczy z soby, przeżywa wyrzuty sumienia, że zamiast służyć ojczyźnie, pomagać biednym, zdobywa majytek, by dostać się do salonów arystokracji i zabiegać o miłość Izabeli.

W licznych w powieści monologach wewnętrznych ujawniajy się rozterki bohatera: „To sę moi - ci, którzy leżę. tam na śmietniku i może dlatego sęi nędzni, a będę jeszcze nędzniejsi, że ja chcę wydawać po trzydzieści tysięcy rubli rocznie na zabawę u: motyla. Głupi handlarzu, podły człowieku!...” (str. 77). „Zrobię, co się da i komu można, lecz osobistego szczęścia się nie wyrzeknę, to darmo... ” (str. 79). Taka konstruk-postaci Wokulskiego służy Prusowi do zilustrowania kryzysu postaw romantycz-nydl i pozy tywistycznych.

Bohater jest też jednym z największych kochanków w polskiej literaturze. Analiza psychologiczna jego uczuć jest wnikliwa, przeprowadzona dzięki licznym wewnętrznym monologom, a także dialogom dwóch różnych „ja” Wokulskiego. Za ich pośrednictwem poznajemy rozterki bohatera zmuszonego wybierać pomiędzy namiętny miłościy a poczuciem obowiązków społecznych.

Wokulski ma 45 lat, jest człow iekiem dojrzałym, doświadczonym, ale nigdy dotęd nie kochał. Nagromadzony kapitał uczuć procentuje, jak stw ierdza pan Stanisław, n£ kupiecku, ogromny eksplozję namiętności. Kocha jak romantyk, bo z romantycznej poezji czerpał wzorce uczuć, kocha ideał, kobielę-anioła, czysty, nieskalany, niedostępny. Uczucia ogamiajy całe jego życie, bez reszty pogryza się w zabiegach

0    względy ukochanej. Otacza jy czciy, uwielbieniem, jest bezgranicznie wiemy

1    oddany, spełnia najbardziej wyszukane zachcianki i kaprysy. Izabela urzekła go urody, ale także wykwintnymi manierami, niedostępnością, luksusem, pięknem otoczenia i ludzi, wśród których żyła. Wokulski, mimo życiowych doświadczeń, jest parweniuszem, imponuje mu luksus salonów, a niedostępność i chłód Izabeli mobilizuję go do działania. Trzeźwy realista w duszy Wokulskiego itumuezy mu czasami, iż Izabela nie jest warta takich starań, że jest pusta, próżna, powierzchowna, niezdolna do głębokich uczuć, ale romantyczny kochanek nie chce słuchać głosu ruzsydku i wielbi po swojemu, dlatego w końcu przeżywa tuk gorzkie rozczarowanie.

Wokulski kocha jak rasowy romantyk, ale zdobywa Izabelę jak typowy pozytywista. Wie z doświadczenia, że w rzeczywistości lal 70. \1\ w. wiele można kupić, więc postępuje jak kupiec ofiarowujyc ukochanej pieniyrlze za kamienicę, wykupujyc weksle, obsypujyc jy prezentami. Niemal uduje mu się z powodzeniem zakończyć transakcję. Zostaje narzeczonym Łęckiej i prawdopodobnie byłby jej mężem, gdyby nie... głos romantyka mówiyey, że nie można kupić uczuć, że jego unio! przystanie na jego miłość tylko w zamian za swobodę finansowy i sam nigdy nie odwzajemni uczuciu. Zbyt późno to pojył, ale romantyczne pierwiastki jego charakteru (czystość uczue, uczciwość, spontaniczność, pragnienie autentycznej miłości) pozwoliły nu ocalenie, Wokulski odrzucił schematy obowiyzujyce w sferze otaęząjycej pannę Łęckę.

Uczucia Wokulskiego przybierajy czasami postać prawie patolugiezny, chorobliwy. Bohater kocha głęboko, ale nie umie o tym mówić, sędzi, że Izuhelu powinnu się domyślać jego uczuć. Wokulski patrzy i wielbi inilczyc. Izabela tymczasem w ogóle nie bierze pod uwagę możliwości, że mogłaby się zakochać w kupcu, gdyby nie trudności finansowe Łęckich, Wokulski prawdopodobnie nie miałby wstępu tlo ich salonu. W powieściowej sytuacji Izabela może mu się tylko... sprzedać, uznajyc to za wyjył-kowy łaskawość z jej strony. Wyraźnie widać, że miłość bohatera jest skazana na niespełnienie, a on sam na „niebo i piekło” nieodwzajemnionego uczucia.

Stan zbliżony do depresji przeżywa pan Stanisław już w Paryżu, u potem, pa ruz drugi po opuszczeniu pociygu w Skierniewicach. Pisarz świetnie uchwycił emocjonalne napięcie i rozchwianie bohatera po wysłuchaniu rozmowy Izabeli ze Starskim. Wydaje mu się mianowicie, że źródłem jego udręki nie jest treść rozmowy, a stukot i koły sanie pociygu: „Kiedy się to jednak stali), musiał przyznać, że ml zdrady i upokorzeń jest cos gorszego. Ale co? Oto — jazda koleją. Jak len pociąg drży. jak on pędzi!... Drżenie pociągu udziela się jego nogom, płucom, mózgowi; w nim sarnym wszystko drży, każda