DSC09650

w PHOW AD/.KMK 00 I k_k„ ^

/i(rtl.'«/ło uznanie publiczności, a oo więcej, odpowiadało prawdzie |,j_s( ryeamej. ale było dyskusyjne z moralnego punktu widzenia i na dodatek kłóciło się z pojmowaniem prawdopodobieństwa, które - zgodnie z ówcz sutymi koncepcjami teoretycznymi - musiało przeważać nad prawdy W tej sytuacji nie dziwi, że Corneille uświadczą w swym Lettre ap₀. bęetiyue (1.iście obronnym], iż nie będzie dyskutował z zarzutami Scrnłen zwraca się wówczas do Akademii Francuskiej z prośbą o rozstrzygnięcie sporu,

Kardynał Richelieu jest zadowolony - istniejąca od trzech lat Akademia będzie miała sposobność zademonstrowania swej aktywności. Polemika przekroczyła już ramy obyczajności, toteż Akademia zabrała się ostro do pracy i 20 grudnia 1637 r. ukazała się książka autorstwa Jean Chapelaina (192 strony in octaro). której ostateczny tytuł brzmi: LesSen-timents de l Academie franęaise sur la tragi-comedie du _rCid” [Opinie Akademii Francuskiej na temat tragikomedii „Cyd”]. Poglądy zostały wvważone, przeciwników nie potępiono w czambuł. Akademicy uznali oryginalność dzieła Comeillea. uwalniając go od zarzutu popełnienia plagiatu. ale przyznali rację Scudery emu w kwestii naruszenia jedności czasu i reguły prawdopodobieństwa. Ksymena ma prawo kochać Rodryga. ale zamążpójśde to zupełnie inna sprawa. Podtrzymane zostały słowa krytyki wobec języka sztuki, także jej strukturę określono jako ułomną. ^ imię jedności akcji zakwestionowano przede wszystkim obecność postaci Królewny, zdaniem krytyków zbędną i odciągającą niepotrzebnie uwagę od głównych bohaterów.

Les Sentiments de lAcademie franęaise zakończyły spór, który⁷ wyznaczył kierunek rozwoju klasycznej tragedii w⁷ drugiej połowie XVII w., ale kontrowersje wokół Cyda trwały jeszcze długo, czego najlepszym przykładem było usunięcie w 1734 r. scen z Królewną i przywrócenie ich dopiero pod koniec XIX w. Część uw⁷ag, na szczęście tylko część, przyjął sam Corneille. zmieniając sztukę w kolejnych wydaniach. Od 1648 r. nosi już ona miano tragedii, a od 1660 r. zyskuje nowy kształt. Autor przerobił pierwsze sceny aktu I. wprowadził zmiany w V, przede wszystkim jednak dokonał korekty w warstwie językowej dzieła, obfitującej w niejasności bądź potknięcia gramatyczne i stylistyczne, uznawszy tym samym racje doctes - nieco nużących i pedantycznych erudytów⁷. ale niewątpliwych znawców starożytnych i nowożytnych teorii estetycznych i literackich.

Rok 1637 zakończył się bez wątpienia ostatecznym zwycięstwem Cor-neille a i jego Cyda. Rozpoczął się kolejny akt, w⁷ którym i Cyt/, i podążający za nim dramat, i teatr absolutystycznej Francji, stając się własnością Europy, docierają również do Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

*

Kiedy w 1638 r. w Paryżu toczył się spór o Cyda-jedna z ważniejszych dyskusji literackich tego stulecia, mająca ostatecznie ukształtować siedemnastowieczny francuski klasycyzm - młody, zaledwie osiemnastoletni Jan Andrzej Morsztyn (1620-1693) zaczynał swą pierwszą podróż europejską, której celem były studia na uniwersytecie w niderlandzkiej Lej-dzie. Jakieś odgłosy sporu dotarły zapewne również do uszu przyszłego tłumacza, choćby poprzez środowisko tamtejszych profesorów’, być może właśnie w Lejdzie pierwszy raz przeczytał Cyda. do którego wróci po łatach, już w Polsce, wpisując dzieło Comeille¹a do własnej twórczości, obficie zapożyczającej się nie tylko u Włochów (Giambattista Marino. Tor-quato Tasso, Leonardo Quirini), ale i u Francuzów (Vincent Voiture, Charles Cotin, Jean Racine) .

Nie potrafimy dziś, niestety, nic bliższego powiedzieć o czasie, kiedy Morsztyn mógł przetłumaczyć Cyda, ani też o ewentualnych inspiracjach ze strony francuskiego dworu polskiej królowej Ludwiki Marii, w którego kręgu Jan Andrzej znalazł się chyba już na początku lat pięćdziesiątych, czego zachowanym świadectwem jest Balet królewski wystawiony przez fraucymer królowej w karnawale 1654 r. Biorąc pod uwagę, że wydanie oryginału, z którego Morsztyn korzystał, zostało wydrukowane raczej po roku 1644 (mimo daty 1638 na karcie tytułowej 1 zob. _Opis źródeł", s. 111 -112), a data napisania Prologu do Cyda, stanowiąca w istocie ter-minus ad quem, to sam początek roku 1662, możemy datować polskie tłumaczenie na lata 1645-1661. Niewiele też da nam wiedza, iż Morsztyn korzystał z lejdejskiego wydania Cyda. Jan Andrzej przebywał w Lejdzie w 1638 r. i zawarte tam znajomości mogły zaowocować późniejszą korespondencją i przesłaniem druku. Fakt, że posłuż}^{1 2 3 4 5}} się tym właśnie wydaniem, a nie jednym z wielu ukazujących się we Francji, mógłby wskazywać, iż do Cyda trafił bez pośrednictwa francuskiego otoczenia Ludwiki Marii, choć i tu rodzi się wątpliwość, czy interesujące nas wydanie lejdejskie nie znajdowało się w zbiorach wielkiego bibliofila, jakim był bez wątpienia Pierre Des Noyers - sekretarz królowej| .Nie możemy także nie doceniać Ludwiki Marii, która utrzymywała ścisłe związki ze środowiskiem paryskiego Hotel de RembouiJlet, gościła u siebie w Warszawie

1

| Leszek Kukulski sugeruje, że w Lejdzie Morsztyn studiował pod kierunkiem znanego

2

w Europie filologa Claudea Saumaisea (Salmasiusa); zob. L. Kukulski, [wstęp do:]

3

J.A. Morsztyn, Utwory zebrane, oprąe. L. Kukulski, Warszawa 1971, s. VIII.

4

   Zob. L. Kukulski, ^Zestawienie przekładów, parafraz i naśladownietw', [w:J tamże, s. 1025-1037.

5

   Zob. K. Targosz, Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646-1667). Z dziejóin polsko-francuskich stosunków naukowych, Wrocław 1975, s. 87-88.