DSCN7864

Postmaterialiści minus materialiści (w %)

10

-20

•30

-40

r boon Mfli 1970

W

Wykres 2. Zmiana wartości postmaterialnych w dziewięciu społeczeństwach zachodnich wiatach 1970-2000.

Źródło: Inglehart, Welzel (2005, s. 103).

dzono sondaże w latach 1972 i 1973. W każdym kraju znajdujemy znaczącą zmianę netto w kierunku wartości postmaterialnych - do tego stopnia, że obecnie we wszystkich jest więcej postmaterialistów niż materialistów.

Pionowa skala tego wykresu pokazuje procent postmaterialistów minus procent materialistów - z punktem zero wskazującym miejsce, w którym materialiści i postmaterialiści są jednakowo liczni. We wczesnych latach 70. XX w. materialiści silnie przeważali nad postmaterialistami we wszystkich dziewięciu krajach; wszystkie kraje spadły znacznie poniżej punktu zero. Na przykład, w najwcześniejszym amerykańskim badaniu sondażowym, materialiści przeważali liczebnie nad postmaterialistami o 24 punkty procentowe; p Niemczech Zachodnich przeważali nad postmaterialistami o 34 punkty. Podczas trzech dziesięcioleci po 1970 r. pojawiło się zasadnicze przesunięcie: do czasu sondaży z lat 1999-2001 postmaterialiści stali się bardziej lic/ni niż materialiści we wszystkich dziewięciu krajach. Amerykańskie społeczeństwo przeszło od sytuacji, w której była trzy razy większa liczba materialistów niż postmaterialistów-. do sytuacji, w której jest dwa i pół raza

więcej postmaterialistów niż materialistów. Mimo znaczących krótkoterminowych fluktuacji, dokonało się przewidywane przesunięcie w kierunku wartości postmaterialnych.

Teza o międzypokoleniowej zmianie wartości przewiduje przejście od wartości materialnych do postmaterialnych wśród populacji tych społeczeństw. Dowody empiryczne zgromadzone w okresie trzech dziesięcioleci wspierają tę prognozę: duże i trwałe różnice, które znajdujemy między starszymi i młodszymi kohortami demograficznymi, zdają się odzwierciedlać proces międzypokoleniowej zmiany wartości.

1. Kontrowersje związane z tezą o zmianie wartości

W latach, które upłynęły od pierwszej publikacji tezy o zmianie postmate-rialnej, pojawiło się bardzo dużo prac krytycznych. Wczesne opracowania twierdziły, że różnice między grupami wiekowymi odkryte w 1970 r. po prostu odzwierciedlały wpływ cyklu życia: każda kohorta stawała się z wiekiem bardziej materialistyczna, więc nie powinniśmy oczekiwać żadnej zmiany netto, jeśli chodzi o dominujące wartości (Boeltken, Jagodziński 1985). W świetle dowodów zgromadzonych w trakcie następnych trzech dziesięcioleci, twierdzenia te zniknęły: przewidywana erozja postmateriali-zmu, która powinna była pojawić się na skutek wpływu cyklu życia, nie wystąpiła: ludzie nie stali się bardziej materiaIistyczni z wiekiem.

Inni krytycy twierdzili, że materializm/postmaterializm jest jednowymiarowym modelem wartości ludzkich - implikując, że ten wymiar jest jedynym wymiarem, który istnieje (np. Flanagan 1982, 1987; Braithwaite, Makkai, Pittelkow 1996). Ustanawia to fałszywy argument, który łatwo obalić, gdyż wartości ludzi są naturalnie wielowymiarowe. Wymiar mate-rialny/postmaterialny w sposób oczywisty nie jest jedynym istniejącym jak jasno wynika z mojej wczesnej pracy (Inglehart 1977). w której badałem związek między wymiarem materializmu/postmaterializmu a innymi wymiarami wartości. W Political Ac t i on starałem się poznać jego związek 7 dziesięcioma innymi wymiarami dzięki wartościom rzeczywistym (terminal values) Rokeacha (Inglehart 1979. s 314-318). Zarazem w wielu publikacjach analizowano związki między wymiarem wartości materialnyeh/posl-materialnych a różnymi wymiarami wartości wiążącymi się z religią. poi i-