DSC05675

prowadzać w tekście głównym utworu. Dokonał tego wszelako tylko na pierwszej stronicy rękopisu, resztę pozmieniać miał już sam przyszły uważny kopista.

W konsekwencji tej przemiany głównej przekreślił autor, ale znowu tylko na drugiej stronicy, przeplatające tekst części (czy incipity) modlitwy za zmarłych ..Anioł Pański..." Co do wstawek zastępczych jednak nic ujawnił jeszcze decyzji.

To były zasadnicze poprawki pierwszego rzutu. Poza tym zostają drobiazgi, które doić będzie zestawić osobno w Uwagach o tckicic. dołączonych poniżej do od-druku. I co już prawic wszystko. Jeden punkt wątpliwy wypadnie za chwilę omówić osobno.

„Popraw" więc tekstu na kopii Czeczota „żadnych" jak żadnych, choć rzeczywiście na ilość jest ich nic tak bardzo wiele. Bo też na nich miało się nie skończyć.

VIII

OSTATNIE STADIUM PRZEBUDOWY

Egzemplarz kopii tak poprawionej przesiał Mickiewicz do Wilna d. 30 stycznia (s. s.)

1823 r., przynaglony koniecznością rychłego druku. Nie upłynął jeszcze tydzień, a w ślad za tą pospieszyła nowa przesyłka.

„Posyłam dodatek do Dziadów — pisał poeta d. 5 lutego już bezpośrednio do Czeczota — na miejsce «Zdrowaś Marya*. Trzeba według teraźniejszej poprawy przepisać. Małej to są wagi dodatki, ale przypominam, że są wzięte z natury i mogą urozmaicić jednostajność obrzędu, nadać cokolwiek ruchu chórowi/⁴

Co do sformułowania: „wzięte z natury", musimy i tu podtrzymać swój sceptycyzm.

To pokrywka. Z jakiej one tam „natury"! Etnografowie tutaj także nie zdołali zidentyfikować zabiegu; duchów poszczególnych na Radawnicy się nic wzywało, wystarczała obrzędowa ogólna apostrofa wstępna. Ale reszta podanych racji — arcytrafna. Cóż bowiem dosłał poeta?

Pamiętamy, że na pograniczu lat 1822 i 1823 (w grudniu i styczniu) pousuwał on był przeplatające tok obrzędu wstawki z „Anioł Pański", ale na ich miejsce nic zaproponował wtedy nic innego. Zjawy w utworze wysuwały się kolejno nic zapowiadane ani osobno nic przyzywane. Ani słowa. W ten sposób asystujące Chóry były zastygłe, rewia zjaw automatyczna, więc też nużąca. Funkcja Guślarza również znikoma. Chcąc zatem podnieść walor dramatyczny widowiska, trzeba je było ożywić i urozmaicić. Otóż teraz dopiero i po to właśnie między wystąpienia poszczególnych widm wchodzą nowo utworzone teksty antraktów.

Nadesłane wstawki dochowały się w autografie; wypełniają one cztery stronice arkusika (20 X 12,5) prawic całkowicie, z odrobiną pozostałego wolnego miejsca u dołu stro-

37