finanse

SYSTEM UBEZPIECZENIOWY

6.1. Podstawowe pojęcia z zakresu ubezpieczeń

Zycie, zdrowie i majątek człowieka ńżtażone są na zdarzenia losowe. Zdarzenia losowe mają charakter negatywny t występują jako nieszczęśliwy wypadek lub szko-da losowa.

Zdarzenie losowe' jest to niezależne od woli ubezpieczającego zdarzenie przyszłe i niepewne, którego nastąpienie powoduje uszczerbek w dobrach osobistych lub w dobrach majątkowych albo zwiększenie potrzeb majątkowych po stronie ubezpieczającego lub innej osoby objętej ochroną ubezpieczeniową. Zdarzenie losowe cha-rakteryzuje się:

-    ekstraordynarnością (nadzwyczajnością)

"" losowością, (nie można określić c::y wyMąpi czy też nie)

-    statystycznym prawdopodobieństwem wystąpienia.

Nieszczęśliwy wypadek jest 'wiązany ze zdarzeniem losowym, w wyniku którego następuje zagrożenie życia lu., zdrowia lub zdolności do pracy.

Szkoda losowa jest to wypadek losowy związany z utratą lub uszkodzeniem majątku.

Ubezpieczenie, asekuracja jest to forma wyrównywania ujemnych materialnych skutków zdarzeń losowych, polegająca na rozłożeniu - za pomocą składek ubezpie-cieniowych - ciężaru spowodowanych przez te zdarzenia strat i potrzeb majątkowych na szereg podmiotów, którym one zagrażają'.

Ubezpieczenia pełnią trzy podstawowe funkcje:

-    odszkodowawczą (kompensacyjną), która polega na wypłaci., pewnej kwoty w postaci odszkodowania, w razie zaistnienia zdarzenia, od którego podmiot był ubez-pieczony

-    prewencyjną, ma;ącą za zadanie zapobieganie niepożądanym zjawiskom i uświadamianie zagrożeń. Jest ona realizowana m. in. przez regulację rzek. umacnianie wałów

ochronnych, budowę piorunochronów, profilaktykę, przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, zasady ruchu drogowego i przepisy o ochronie środowiska - represyjną, która polega na przeciwdziałaniu szkodzie w momencie jej powstania. aby me dopuścić do jeszcze większych strat, np. gaszenie pożaru, budowa wału ochronnego podczas powodzi.

Ubezpieczenie określane jest też jako multiregulator procesów gospodarki naror dowej zakłócanych przez zdarzenia losowe, klęski żywiołowe i nieszczęśliwe wypadki*. zapewniający pokrycie strat związanych ze szkodami powstałymi w dobrach lub w wyniku różnych sytuacji, w których poszkodowana została jakaś osoba.

W prawie polskim.* podobnie jak w literaturze przedmiotu pojęcie ubezpieczenia występuje najczęściej w kontekście działalności ubezpieczeniowej i organizacji ubezpieczeń. która dalej definiowana jest w aspekcie:

♦    ekonomicznym - jako ubezpieczenie na wypadek zdarzenia niezależnego od ubezpieczonego

•    społecznym - jako ochrona, zabezpieczenie prz^d wypadkiem lub zagrożeniem bezpieczeństwa.

Kodeks cywilny również nic definiuje ubezpieczenia, natomiast określa pojęcie umowy ubezpieczenia* jako umowy cywilnoprawnej, w której zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę, świadczenie zakładu ubezpieczeń polega w szczególności na zapłacie:

•    przy ubezpieczeniu majątkowym - określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku

•    przy ubezpieczeniu osobowym - umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.

Najstarszych prototypów ubezpieczeń można szukać w starożytności, gdy organizowano zrzeszenia zawodowe l religijne formy pomocy.

W Polsce pierwsze zakłady ubezpieczeniowe powstały w latach 1903-1904. Były to: Towarzystwo Ogniowe Miast i Towarzystwo Ogniowe Wsi*.

Ogólnie ubezpieczenia można podzielić:

» ze względu na przedmiot ubezpieczenia na:

-    majątkowe’, które mogą dotyczyć mienia albo odpowiedzialności cywilnej; świadczenia pokrywają straty materialne w ubezpieczonym mieniu, np. ubezpieczenia od pożaru, kradzieży, powodzi

-    osobowe¹, gdzie iwiidczenia zapewniają pokrycie potrzeb finansowych (w całości lub w części) wynikających z określonych zdarzeń losowych w życiu człowieka jak śmierć, choroba, kalectwo

. ze względu na sposób powstawania stosunku ubezpieczeniowego na:

-    obowiązkowe, powstające z mocy prawi lub na podstawie umowy, której zawarcie z zakładem ubezpieczeń jest obowiązkowe, jak np. ubezpieczenia społeczne, odpowiedzialności cywilnej posiadaczy samochodów, budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego

-    dobrowolne, mogące obejmować w zasadzie każde ryzyko związane ze wszystki-ml dziedzinami życia.

Z ubezpieczeniami związane jest pojęcie ryzyka i niepewności.

Ryzyko jest to statystyczne prawdopodobieństwo zaistnienia zdarzenia losowe • go o charakterze negatywnym dla podmiotu nim objętego’. Niepewność jest nie-policzalna, tzn. brak jest statystycznych parametrów dla oszacowania możliwości powstania zdarzenia losowego. Dotyczy to w szczególności zdarzeń pojedynczych, nietypowych.

Ryzyko występuje wtedy, gdy prawdopodobieństwo realizacji zamierzonego za-dania spełnia określone warunki, tzn. zzwiera się w granicach: 0 < P(x) <1, gdzie P(x) oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia zmiennej losowej x. Statystycznie pojęciem ryzyka określa się sytuację, w której co najmniej jeden z elementów składających się na nią nie jest znany, ale jest znane prawdopodobieństwo jego wystąpienia".

W innym znaczeniu jest to rodzaj ubezpieczenia, np. ubezpieczenie od nieszczęśliwych wypadków.

Dokument wystawiony ubezpieczającemu przez ubezpieczyciela potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia w ramach swobody świadczenia usług jest to polisa Musi ona zawierać informacje dotyczące":

. adresu i siedziby zakładu ubezpieczeń lub odpowiednio adresu oddziału zakładu ubezpieczeń    ' .**

•    miejsca zawarcia umowy ubezpieczenia

. właściwości sądu, w przypadku sporu między stronami umowy ubezpieczenia

•    daty zawarcia umowy ubezpieczenia i terminu jej obowiązywania . przedmiotu umowy ubezpieczenia i warunków jej wykonania -

•    oznaczenia stron umowy ubezpieczenia

•    wysokości składki ubezpieczeniowej

. wskazania ogólnych warunków ubezpieczenia, na podstawie których została zawarta umowa ubezpieczenia oraz ich dostarczenia ubezpieczającemu.

W praktyce ubezpieczeniowej oferowane są przez towarzystwa ubezpieczeniowe różne rodzaje polis¹*, np. indywidualne, grupowe jednostkowe, obrotowe, otwarte, ryczałtowe. którymi obejmuje się ochroną ubezpieczeniową odpowiednio elastycznie, stosownie do możliwości finansowych klienta, osobę lub mienie.

Certyfikat ubezpieczeniowy (certyfikat z łac. - zaświadczenie, dowód) jest to do kument zastępujący polisę ubezpieczeniową w odniesieniu do partii towarów w transporcie objętym wraz z innymi wspólną polisą generalną. .

Składka ubezpieczeniowa jest to należność, jaką ubezpieczający lub ubezpieczony jest zobowiązany zapłacić ubezpieczycielowi (towarzystwu ubezpieczeniowemu) za * udzielenie gwarancji ubezpieczeniowej w okresie objętym ubezpieczeniem. Składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Jeżeli w umowie nie jest zapisane inaczej, składka powinna być zapłacona jednocześnie z zawarciem umowy ubezpieczenia". Wysokość składki ubezpieczeniowej najczęściej wyrażana jest w procentach lub promilach sumy ubezpieczenia lub też określa się ją ryczałtowo.

Odszkodowanie to suma pieniężna, którą ubezpieczyciel jest zobowiązany wypłacić ubezpieczonemu lub uposażonemu w razie powstania określonej szkody losowej w ubezpieczonym majątku.

Świadczenie jest to natomiast suma pieniężna, którą ubezpieczyciel jest zobowiązany wypłacić z tytułu ubezpieczenia osobowego w razie wystąpienia nieszczęśliwego wypadku powodującego utratę zdrowia, życia lub zdolności do pracy.

Przez działalność ubezpieczeniową należy rozumieć wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek wystąpienia skutków zdarzeń losowych'*. Działalność ubezpieczeniową może wykonywać zakład ubezpieczeń wyłącznie w formie spółki akcyjnej albo towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych oraz jeśli uzyska zezwolenie organu nadzoru na prowadzenie takiej działalności.

Zakład ubezpieczeń, prowadzący działalność w formie:

-    spółki akcyjnej ma obowiązek i wyłączne prawo używania w nazwie lub firmie wyrazów „towarzystwo ubezpieczeń", „zakład ubezpieczeń", „towarzystwo ubezpieczeń i reasekuracji", „zakład ubezpieczeń i reasekuracji", „towarzystwo reasekuracji" lub „zakład reasekuracji". Dopuszczalne jest używanie w obrocie odpowiednio skrótów TU. ZU. TUiR, ZUiR, TR lub ZR

-    towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych ma obowiązek i wyłączne prawo używania w nazwie wyrazów „towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych”. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu TUW.

Zakłady ubezpieczeń zwane są ubezpieczycielami lub aselcurantami.

Podstawowymi czynnościami ubezpieczeniowymi są:

•    zawieranie umów ubezpieczenia, reasekuracji, gwarancji ubezpieczeniowych lub zlecanie ich zawierania uprawnionym pośrednikom ubezpieczeniowym

. ustalanie składek hprowizji należnych z tytułu zawieranych umów

•    ocena ryzyka w ubezpieczeniach osobowych i ubezpieczeniach majątkowych oraz w umowach gwarancji ubezpieczeniowych

•    ustalanie: wartości przedmiotu ubezpieczenia, przyczyn i okoliczności zdarzeń losowych. wysokości szkód, rozmiaru odszkodowań orżz innych świadczeń należnych uprawnionym z umów ubezpieczenia lub umów gwarancji ubezpieczeniowych

. wypłacanie odszkodowań i innych świadczeń należnych z tytułu umów

•    lokowanie środków zakładu ubezpieczeń

•    zapobieganie powstawaniu albo zmniejszanie skutków wypadków ubezpieczeniowych lub finansowanie tych działań z funduszu prewencyjnego.

Pośrednictwo ubezpieczeniowe polega na wykonywaniu przez pośrednika za wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia". Wykonywane jest wyłącznie przez agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych. Pośrednictwo ubezpieczeniowe w zakresie reasekuracji jest wykonywane wyłącznie przez brokciów ubezpieczeniowych posiadających zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej w zakresie reasekuracji (brokerów reasekuracyjnych).