Habermas3

&■

d-M ca,

iA--'££c

Sławomir Seredyn ■ -

Autor Theorie des kommunikativen Handelns uważa, iż w przypadku jgerlo-[_oraz imperatywów tkwiący w mowie potencjał racjonalnie motywowane-] orozumienia leży odłogiem [Habermas, 1981, T. I, s. 410],

3. Koncepcja „Lebenswelt”, czyli świata życia

Istnienie wspólnego świata życia jest koniecznym warunkiem efektywnegtTl unikowania. ^rozumienie danego aktu mowy, jego sens, muszą bowiem być jłnione pewnymi milcząco przyjętymi założeniami sytuacyjnymi nie jako J :ekst wypowiedzi. ^

Jak zauważa Jurgen Habermas, koncepcja „świata życia^jako konjecznegó_ <omunikacji różni się zasadniczo od sposobu jego ujęcia przez Ilusserla, utza czy Luckmana [Habermas, 1981, T. I, rozdz. IV], Żaden z przytoczo-h tutaj autorów nie wykroczył poza model filozofii świadomości, w tym przy-ku poza model uchwycenia świata życia jako korelatu subiektywnych prze-; pojedynczych, odosobnionych aktorów? Natomiast z‘^5unlnirwmfeemtt-Habcr-;a nabiera on znaczenia pewnej kulturowej wiedzy mającej charakter intersu-, ctywny.jWiedza ta jest powszechnie wykorzystywana, lecz nie uświadamiana, ynia się jedynie fragmentami w toku realizowania działania komunikacyjne-

Podstawową, a zarazem specyficzną cechą Lebenswelt jest jego skrytośćJ j Iczas gdy świat obiektywny może być opisany, świat życia jako całość zawsze ostaje niejawny, a nawet nieuświadomiony przez samych uczestników aktu V ninikacyjnego./Uświadamiane są tylko te wycinki, które stają się „sytuacją” ego działania. I _    ....

\/

Świat życia kształtuje sieć presupozycji, które będąc intuicyjnie godne za-nia i nieproblematyczne pozostają zarazem dla uczestników niejasnej Prze-zają one z góry, czy wypowiedź jest sensowna - tę pewność sądów zawdzię-apriorycznemu wbudowaniu w intersubiektywność językowego porozu-:wania się.)

Każde działanie można rozumieć jako dążenie do opanowania pewnej sytiP^5-. W tej perspektywie działanie komunikacyjne będzie miało dwa aspekty, te-logiczny - realizacji planu działania, oraz komunikacyjny - interpretacji sy-cji oraz osiągnięcia porozumienia.jWarunkiem koniecznym sukcesu działania nunikacyjnego jest wspólna dla wszystkich uczestników komunikacji defrni-sytuacji, w której będą oni realizować swe plany działania.(Sytuacja jest de-owana w sieci trzech różnych światów komunikowania:

•    świata obiektywnego - istniejących stanów rzeczy,

•    świata społecznego - norm i wartości społecznie obowiązujących,

•    świata subiektywnego — będącego jedynie wyrazem subiektywnych inten-i przekonań oraz uczuć.

Druga generacja szkoty frankfurckiej: teoria działania komunikacyjnego Jurgena Habenmasa 151

Świat życia, rozumiany jako językowo zorganizowany zasób ukrytycli fundamentalnych założeń, reprodukuje się w formie tradycji kulturowej. Ta kulturowo przekazywana wiedza umożliwia formowanie wypowiedzi komunikacyjnych, gdyż zapewnia pewną rzeczywistość zinterpretowanych światów komunikowania i zachodzących między nimi związków. Dzięki niej cała rzeczywistość otaczająca komunikowanie jest a priori symbolicznie ustrukturalizowana, tworząc dziedzinę kulturowych samozrozumiałości. W ten sposób niemożliwe staje się istnienie sytuacji nowych, dla których nie ma wspólnej platformy (Gruncie), gdyż zawsze wypływa ona ze świata życia. Kultura jest zawsze tłem sytuacji, nigdy jej częścią. Podobnie rzecz się ma z językiem, który jako medium pozostaje według Habermasa w połowie transcendentny i nie ogranicza sytuacji.    ^

Świat życia ma inny status niż światy komunikowania (obiektywny, społeczny, subiektywny), gdyż partnerzy komunikowania nie mogą odnieść się do elementów tego świata, tak jak odnoszą się do stanów rzeczy, norm, uczuć. To właśnie struktury świata życia wyznaczają formy intersubiektywności możliwego porozumienia się, w którym spotykają się podmioty, podnoszone względem siebie roszczenia do ważności. Całkowity system odniesień uczestników komunikowania Habermas przedstawia następująco [Habermas, 1981, T. II, s. 193J:

ŚWIAT 7MWN1-TRZNY

Uwaga: podwójne strzałki symbolizują odniesienie do świata, które ustanawiają aktorzy (A) przy

okazji swych wypowiedzi.

Rys. 1. Świat życia wg Habermasa

/

Nieco inaczej niż z kulturą (K) i językiem rzecz się ma ze strukturami osobowości oraz instytucjami społecznymi. Możemy bowiem definiować je jako elementy świata subiektywnego, społecznego lub jako elementy świata życia. Przez