fraszka

230 (FRANCUSKO-POLSKIE ZWIĄZKI LITERACKIE) - FRASZKA

go. Tłumaczenie ukazało się w 1726 r. pt. Historia Telemaka syna Ulissesa, króla greckiego I laku.

W dorobku poetyckim E. Drużbackiej istnieje wierszowana parafraza fragmentu powieści M. d’Aulnoy Hippolite..., opatrzonego tytułem Fabuła o książęciu Adolfie dziedzicu Roxolanii (w Zbiorze rymów), wydana w 1752 r. Wierszowaną wersję Le beau Polonais Prechaca zawdzięczamy A. Niemiryczpwej (Feniks rzadki na świecie, 1750) i J. E. Minasowiczowi (Kawaler >v przyjaźni stateczny..., przekład z 1753 r. wydany w Zbiorze rytmów w 1755 r.).

W samym końcu XVII w., w r. 1699 ukazał się drukiem przekład bajek J. de La Fontainc’a dokonany przez K. Niemirycza pt. Bajki Aezopowe wierszem wolnym. Wprowadzony przez Niemiry-cza w tym przekładzie wolny wiersz sylabiczny, stanowiący nowość w polskiej wersyfikacji, przejaw świadomie zastosowanego, odbiegającego od tradycji stylu wierszowania — wyprzedził późniejsze osiągnięcia bajkopisarzy polskiego oświecenia (-> bajka)

L i tK. Wal i szewski. Polsko-francuskie stosunki w XVII \ yieku, Kraków 1889; W. Folkicrski, Cyd Kornela w Polsce, „Rozprawy PAU, Wydział Filologiczny” 1919 ł. 57; I. Krzyżanowski: Historie świeże i niezwyczajne. Rękopiśmienny zbiór powiastek z epoki saskiej, „Pamiętnik Literacki” 1930; Romans polski XVI wieku, Lublin 1934 (wyd. 2: 1962); W. Weintraub, Les dćbuts de 1’influence de Radne en Pologne, „Revue dc Littćrature Comparee” A 19 (1939); Z. Libiszowska, Z dziejów francuskich wpływów literackich w Polsce w XVII wieku, „Prace Polonistyczne” 1951; J. Lewański, Ze studiów nad Molierem w teatrze staropolskim, „Pamiętnik Teatralny” 1956 z. 4; J. Błoński, Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku, Kraków 1967; M. Brałuner, Kochanowski — Ronsard, [w zbiorze:] Literatura — komparatystyka — folklor, Warszawa 1968; S. Skwarczyńska,,.Treny" Jana Kochanowskiego a cyklfunc-ralny Ronsarda „Sur la mort de Marie", (w:) Wokół teatru i literatury, Warszawa 1970; S. Zabłocki, Antyczne tradycje prerenesansu francuskiego i jego związki z poezją polską XV w., „Prace Literackie” XIII (1971); K. Targosz, Polsko-francuskie powiązania teatralne iv XVII wieku, „Pamiętnik Teatralny” 1971 z. 1; T. Michałowska, Romans XVII i połowy XVIII wieku >v Polsce, (w zbiorze:] Problemy literatury staropolskiej, S. I. Wrocław 1972; J. Woronczak, Wpływy francuskie na piśmiennictwo polskie do końca XII w., [w zbiorze:] Literatura staropolska i jej związki europejskie, Wrocław 1973; K. Targosz, Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646—1667), Wrocław 1975; W. Weintraub, Poetycki pojedynek z Desportes’em, [w:] Rzecz czarnoleska, Kraków 1977; J. Sokołowska, Literatura staropolska a literatura francuska do połowy XVIII wieku, (w zbiorze:] Literatura staropolska w kontekście europejskim, Wrocław 1977; E. Marek, Kochanowski i Plejada, [w zbiorze:] Jan Kochanowski i epoka renesansu, Warszawa 1984.

Jadwiga Sokołowska

FRASZKA

Nazwa i pojęcie. Polskie słowo „fraszka” pochodzi od włoskiego frasca, co znaczyło dosłownie: „gałązka pokryta liśćmi”, a przenośnie: 1) błahostka, rzecz małej wagi; 2) osoba bez znaczenia, ktoś niepoważny; 3) żart, dowcip (mówiony lub pisany); 4) cenny drobiazg. Była też frasca w literaturze włoskiej (np. u Boccaccia) odpowiednikiem łacińskiego słowa nugae, którym określano żarty, igraszki poetyckie, również epigramaty. Ze spolszczoną formą tego wyrazu (w znaczeniu błahostki) spotykamy się u Kochanowskiego w Satyrze (1563/1564): „Za fraszkę ten wasz rozum stanie” (w. 135). W r. 1566 w Dworzaninie polskim pisał Ł. Górnicki: „Muzyka i ine fraszki, któreś W. M. przypisał dworzaninowi, rychlej by się białogłowie zeszły”.

Od tegoż autora dowiadujemy się ponadto, że Kochanowski już wtedy swe krótkie i dowcipne utwory, kursujące w odpisach i dobrze znane przyjaciołom, nazywał fraszkami; nazwa ta, jak wiadomo, została utrzymana następnie w edycji jego zbioru (Fraszki, 1584). Do użycia takiej nazwy skłaniał się też w pewnym sensie M. Rej. Swe wierszowane anegdoty wydane wraz ze Zwierzyńcem („na rok 1562”) początkowo nazwał Przypowieściami przypadłymi..., a dopiero potem (przy wznowieniu) Figlikami, ale do drugiego, ogłoszonego już pośmiertnie w r. 1574 wydania tychże Figlików (również przy Zwierzyńcu) napisał wiersz wstępny pod wymownym nagłówkiem Ku temu, co czyść będzie ty fraszki. Można jednak przyjąć, że do literatury nazwę tę wprowadził J. Kochanowski. Dla poety termin fraszka, zastosowany wyłącznic do utworów polskich, nie miał jednoznacznego sensu gatunkowego. Do zbioru swego wprowadził on bowiem utwory, które można uznać za -+ epigramaty, obok nich zaś: -*• anakreontyki, -> anegdoty (-* facecja), -* apoftegmaty, nagrobki ( -* epitafium), -> emblematy oraz inne krótkie utwory, których nie włączył do Pieśni.

Równocześnie z polskimi fraszkami pisał Kochanowski podobne utwory łacińskie, które ukazały się w r. 1584, a zostały określone w tytule dwiema nazwami: forieoenia (-► forieoenium) oraz epigrammata.