Gennep Obrz�dy przej�cia4

5. Narodziny I dziecin siwo

Odcifcle pępowiny. - Czas przed narodzinami. - Rytuały wyleczenia i wt.rc/owt - kda Chiny. - Nadawanie *mioma. - Chrzest - Przedstawienia dziecka kstęzyoowi I dWai

Nltktdw obrzędy omówione w poprzednim rozdziale odnosiły się nie tyko a matki, aro także do jej potomstwa. W społeczeństwach, w których kobieta cięta na Jest traktowana Jako nieczysta, nieczystość ta w naturalny sposób przocmaj także na dziecko, wskutek czego zostaje ono obłożo ne rozmaitymi tabu. a Jap pierwszy okres przejściowy pokrywa się z ostatnim okresem przejściowym mr ki poprzedzającym społeczno zakończenie połogu. Rozmaite rytuały ochron* takie Jak odczynianie uroków, obrona przed złym okiem, chorobami, zarazą a> monami, mają znaczenie zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Jeżeli zaś mają* celu ochronę tylko dziecka, nie różnią się niczym szczególnym od innych iyt*-ałdw tego samego typu.

Tb także mamy do czynienia z sekwencją rytuałów wyłączenia, okresu pra* ściowego i włączenia. Opinia, którą Edmond Doutie usłyszał od marofcarata koczowników Rehamna. a która może być bardziej rozpowszechniona, niżby s zdawało, stanowi doskonałe wytłumaczenie całej grupy praktyk. Zgodnie 2 ją noworodek nie tytko Jest -święty", ale .Jego narodziny są możliwe jedynie *tor gdy uzyska błogosławieństwo wszystkich obecnych przy porodzie"’. W pod* ściu tym widać wyraźnie element obrony, taki sam jak w przypadku relacji parą dzy daną Społecznością a obcym.

Podobnie jak obcy. dziecko musi najpierw opuścić swoje pierwotne śroft wis* o. Środowiskiem tym jest matka i stąd się bierze, jak przypuszczam. z*ycą powierzania dziecka przez pierwsze kilka dni jego życia innej kobiecie (praty* ! ta me ma nic wspólnego z oczekiwaniem na pojawienie się u matki mleka). Jró nakze główna ceremonia oddzielenia dziecka przyjmuje postać rytualnego o?

1 c*ęc*a pępowiny (za pomocą noża, kamienia łub kawałka drewna), a także oto?

| <ły dotyczące pozostałego kawałka pępowiny, który po pewnym czasie usyct* i f I samoistnie odpada².

' Zoto Edmond Douttś. Morrśkech. t. 1, Paris 1906. s. 343. 354.

• Na przykład zwyczaj sporządzania kałduka (pęk piór, do którego przywąus* sznur pępowinowy] w plemieniu flerrtnyert (Australia).

Należy zaznaczyć, że przedmioty, których się używa do przecinania pępowiny, należą niekiedy do grupy narzędzi właściwych zajęciom danej pici. Jot* dziecko jest chłopcem, pępowinę odcina się nożem, za pomocą Otmnao należą-I oego do jednego ze starszych mężczyzn z rodziny (Pendżab) albo strzały (jak u Indian Hopl z Oralbl w Arizonie). Jeśli jest to dziewczynka, używa się do tego celu wrzeciona (Pendżab), kija do upychania ziarna w dzbanach (Hopl z Oraibi) itp,⁹ Wybór narzędzia ostatecznie zostaje wyznaczony przez pleć dziecka. Z podobnym zjawiskiem mamy do czynienia na Samoa⁴. Odcięciu pępowiny to warzy [ szą często wspólne biesiady i rodzinne święta, co świadczy jednoznacznie o tym. iż obrzęd ten ma charakter nie tytko indywidualny, ale l społeczny. Los odciętej pępowiny bywa różny, Czasami przechowuje ją dziecko, podobnie jak obcięte włosy czy paznokcie. W ten sposób człowiek chroni swoją osobę przed ja i kimkolwiek umniejszeniem i nie pozwala, by jej cząstki dostały się w obce ręce. Niekiedy opiekę nad pępowiną powierza się jednemu z krewnych. Celom jest ochrona osobowości dziecka (ma to związek z teorią duszy zewnętrznej) bądź zachowanie żywej więzi między dzieckiem a jego rodziną reprezentowaną przez strażnika pępowiny. Zdarza się i tak. że pępowina zostaje zakopana w Jakimś odległym miejscu, z dala od wszystkich, ewentualnie pod progiem domu lub w samej izbie. W tych ostatnich przypadkach skłonny jestem rozpoznawać akty bezpośrednich rytuałów integracji z rodziną. W podobny sposób (różniący się co do szczegółów w zależności od lokalnych obyczajów) traktuje się łożysko oraz pozostały po obrzezaniu napletek. Każdy z tych aktów oznacza wyłączenie, które. Choćby tymczasowo, musi zostać czymś skompensowane. Zgodnie ze szkołą angielską oraz niemiecką niektóro z tych obrzędów mają charakter rytuałów sym-pafycznych, których celem jest przygotowanie dziecka do odpowiedniego użytkowania swoich członków, wzbudzenia w nim sity i sprawności. Inne jednak to zdecydowanie rytuały wyłączenia ze świata pozbawionego ptaowość lub tez ze środowiska będącego jakby przedsionkiem społeczności ludzkiej, a także rytuały włączenia do własnej grupy płciowej oraz do rodziny, rozumianej wąsko lub szeroko (klan. plemię). Rzecz jasna, znaczenie czysto higieniczne mają pierwsza kąpiel, obmycie głowy, obrzęd nacierania dziecka itp.. ale. jak się wydaje, mogą także należeć do kategorii rytuałów oddzielenia od matki. Tak samo należy rozumieć rytuały polegające na przenoszeniu dziecka pod czymś, nad czymś lub przez coś. podobnie jak położenie go na ziemi, choć Albrecht Oetench ten ostatni sklasyfikował jako obrzęd integracji z Matką Ziemią⁵

¹ Zob. Horace Arthur Rosę, Nhob fintę Obcanancaa M M Punjab. .Journal ot łhe Boy* Anthropoiogical Instrtute" 1907. L 37. s. 224; Henry R. Vo*h OtmtŃ Naal Customs Bttd Ceromołilos. Chiosgo 1905. s. 47-61. Na temat noża dttnso zob .Indian AnUąuary. A Journal ot Orłental Research” 1902, s. 216 oraz William Crooke. Pangs Indian. London 1906. S. 471-473.

* Zob Gaorge Tumar Samoa a Hundnd Yaars Ago and Long fiatom. London 1664.

a. 79.

' Zob. Albrocht Dleterfch. Muttoe Ertte. Lopzrg 1906. s. 1-21.

■

NiodśnHMMW