IMG22

b

SKRZYDŁO PÓŁNOCNE ZAMKI) WYSOKIEGO - DZIEJE, KSZTAŁT ARCHITEKTONICZNY I WYPOSAŻENIE W ŚWIETLE ŹRÓDEŁ PISANYCH

roli orędowniczki występowała bardzo często Paka Zakonu, która otaczała poległych Krzyżaków opieką i sama prowadziła ich do nieba¹⁵*. Nie zatem poświęcony jej północny portal, w któ-przeplatają się motywy i treści znane już z dcko-ii Złotej Bramy. Składają się one na swoistą mario-:ną trawestację programu portalu kaplicy NMP. 39o widoczne w archiwoltach nie jest w stanie zwyciężyć Marii. Scena mistycznych zaślubin Marii (oblubienicy) z Chrystusem (Kościołem) ma wielkie i uniwersalne znaczenie. Na gruncie krzyżackim jest apoteozą Zakonu, utożsamiającego się z Chrystusem. W kronice Dusburga dostrzec można wiele tego typu przykładów. Matka Chrystusa wspiera Zakon, który przez swoją działalność otacza ją chwałą Przed potęgą Zakonu i Marii pochylić się muszą głowy koronowane (Pokłon trzech króli). To ona jest Królową nieba i ziemi, to ona daje pewnoSC, że w dniu Sądu Ostatecznego icy będą po stronie zbawionych¹⁵⁵. Znajdą się tam e dlatego, że mają tak możną patronkę. Zasługą „ry-Chrystusa" jest poświęcenie życia walce za wia-Serts oraz cel życia wyznacza im Krzyż św., w imię Uórego wałczą i którym są oznaczeni.

Krzyż na płaszczu nie tylko członka zakonu rycerskiego, ale i każdego krzyżowca ma wiele znaczeń. Jest symbolicznym nawiązaniem do ewangelicznego wezwania do wzięcia krzyża i pójścia za Chrystusem, ale również wyrazem rzeczywistej decyzji cenią dotychczasowego życia i ruszenia do walki Chrystusa i jego grób (w przypadku krucjat lewan-tyńskich) oraz za Kościół i wiarę. Przedstawiona na tympanonie środkowym historia odnalezienia Krzyża św. przez św. Helenę i odzyskania go przez cesarza Herakliusza podkreśla istotę życia każdego Krzyżaka. Umieszczone po obu stronach sceny Wniebowstąpienia i Sądu Ostatecznego wyznaczają czasowe granice ludzkiego działania, zmierzającego do apo-

geum, jakim jest wywyższenie Krzyża świętego. To ceł działania Zakonu Niemieckiego, wielkie święto liturgiczne w Zakonie (fotum duplex) i przepisany w statutach dziel") odbywania kapituły generalnej.

W kronice Dusburga motyw poświęcenia życia w imię wiary i Krzyża występuje bardzo często. Kreśląc obraz ascetycznego i cnotliwego życia wcześniejszych generacji Krzyżaków Dusburg akcentuje ich bezgraniczne oddanie sprawie i cierpienia, jakich doświadczali¹⁵*. Opisując tęsknotę braci zamieszkujących legendarny gród Vogelsang (nazwa według kronikarza pochodzi od smutnych pieśni, jakie tam śpiewano) nawiązał do słów Św. Piotra z Ewangelii Sw. Mateusza (Mi 19, Z7) pytając: „ecce nos relitjui-mus omnia et secuti sumus te, Criste, quid ergo erit nobis? Qua corona glorie tifę in celis, o bonę Jesu, qui es corona sanctorum omnium, coronari meren-tur a te, qui pro te talia ^ciiinturZ”*⁵⁵ Dekoracja obydwu portali kaplicy Sw. Anny jest najlepszą odpowiedzią na te pytania.

Jak pokazują dotychczasowe badania, wystrój wnętrz w skrzydle północnym Zamku Wysokiego można interpretować na wiele różnych sposobów odwołując się do średniowiecznych uniwersaliów. Wydaje się jednak, że dekorację architektoniczną tych pomieszczeń należy widzieć w ścisłym związku z literaturą zakonną. Środowisko zakonne jest z natury rzeczy dość hermetyczne, stąd kontekst interpretacyjny należy raczej możliwie zawężać niż rozszerzać, uwzględniając przede wszystkim zachowane zabytki krzyżackie powstałe w podobnym czasie i kontekście historycznym. Solą tzw. literatury krzyżackiej (nie tylko historycznej) staje się jeszcze ważniejsza, jeżeli wziąć pod uwagę słabość intelektualną i duchową Zakonu Niemieckiego oraz jego członków, narzucającą wręcz prostotę w przekazywaniu treści. Omówiona dekoracja sktzytlia północnego, powstała w wyniku przebudowy z lat 1331-1344, jest tu dobrym, choć jednostkowym przykładem.

”■ Dusburg, Uli tĘ 12. s 59; UL c. 87. s, 98- Więcej przykładów zob. J. Trupinda, Ideologia (jak w przyp. 77), ł. 189 I n.

^w Scenę Koronacji Marii wyeksponowano mocno również winnym miejscu malborekiegó zamku - w Wielkim Refektarzu na Zamku średnim. Tam Jednak wizerunek adresowany został głównie do goto Zakonu przybywających do Prus. aby uczestniczyć w rejsach na Litwę i uczestników kapituł. Wymowa ideowa |Cst om podobna - jest to apoteoza Zakonu Niemieckiego w kontekście Jego działalności wojennei. Znajdowało się tam malowidło Ścienne przedstawiające pochód zbrojnych udających się na wyprawę wojenną - por. Kazimiera Pospieszny, O barwności rezydencji zaJtonu krzyżackiego w Malborku, (wij Sztuka około 1400. Materiały Sesji SUS. Poznań, listopad 1995, i 1, Warszawa 1996, *. 154 - autor łączy Je z wyprawami pruskimi i ideą krucjatową. wskazując na analogię w posiacl tympanonu południowego w kaplicy św. Anny

Skrzydło północne w lalach 4345-1457

Po zagadnieniach związanych z początkami zamku i rozbudową skrzydła północnego oraz analizą powstałej wówczas dekoracji zebrać należy wszystkie wzmianki źródłowe mogące posłużyć do nakreślenia dziejów znajdujących się w nim pomieszczeń i ich wyposaże-

^,M Por. J. Trupinda, Ideologia... (jak » prayp 77), ». 158 i n Dusburg, II, c. 10. s. 46 i n.