IMG932

ranc, Sztuka i społeczeństwo w programie artystycznym polskiego modernizmu, 1973; M. Podraża-Kwiatkowska* Wstęp do: Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, 1973; H. Filipkowska, Młodopolska idea .jsztuki dla sztuki" wobec francuskich pierwowzorów, [w zbiorze:] Porównania. Studia o kulturze modernizmu, 1983.

Hanna Filipkowska

„SZTUKA I NARÓD”

Okupacyjny miesięcznik literacko-publicysty-czny wychodzący w 1. 1942—1944 w Warszawie pod auspicjami Konfederacji Narodu (organizacja polityczna, powstała w 1941 r., kontynuowała założenia ONR-Falangi). Numer 1 „SiN” datowany był 2 IV 1942; numer 16 — datowany 16 VII 1944 — spłonął wraz z matrycami w pierwszych dniach powstania warszawskiego, zachowała się jedynie próbna odbitka w zbiorach L.M. Bartelskiego; ostatni zachowany w zbiorach Biblioteki Narodowej egzemplarz miesięcznika to nr 14/15, datowany grudzień 1943/styczeń 1944. Mottem każdego numeru była parafraza fragmentu Promethidiona C. Norwida: „Artysta jest organizatorem wyobraźni narodowej”. Redaktorami naczelnymi pisma byli kolejno: O.B. Kopczyński (nr 1 — 5; zginął na Majdanku w połowie 1943 r.), W. Bojarski (nr 6—8; zmarł w wyniku rany odniesionej w akcji pod pomnikiem Kopernika w czerwcu 1943), A. Trzebiński (nr 9—10, 11 — 12; rozstrzelany na Nowym Swiecie w listopadzie 1943), wreszcie T. Gajcy (nr 13 — do końca; zginął w powstaniu w połowie sierpnia 1944 razem z ostatnim z najbliższych współpracowników pisma, L.Z. Stroińskim). „SiN” wydawany był techniką powielaczową (nr 1 — 10 oraz 16), a przez pewien czas — drukowany normalnie w Tajnych Wojskowych Zakładach Wydawniczych (nr 11 — 15). Ponieważ niektóre numery pisma były podwójne (3—4, 9 — 10,    11 — 12,

14—15), w sumie ukazało się 12 zeszytów „Sztuki i Narodu”.

Pismo to, wywodzące się z kręgu studentów podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego (głównie polonistyki), w krótkim czasie stało się czołowym organem prasowym tego pokolenia inteligenckiego, które w życie obywatelskie i zawodowe wkraczało po r. 1939. Wokół swojej działalności — społecznej, literackiej, wydawniczej, kulturalnej — grupowało młodzież literacką, m.in. S. Marczak a-Oborskiego, T. Sołtana, W. Bartoszewskiego, S. Ziembickiego, Bartelskiego, W. Menela i in. Daty urodzenia ich wszystkich (a także wymienionych już redaktorów „SiN”-u) oscylują wokół r. 1920. Liczne wspomnienia za

świadczają, iż spośród tegoż pokolenia rek wali się w większości czytelnicy pisma, i tć tylko ze środowiska warszawskiego.

Wszystkie teksty ukazujące się w „Sztuce! rodzie” podzielić można na trzy grupy: uf literackie (głównie pióra Bojarskiego, Stroir go, Gajcego, a także Trzebińskiego), publif literacką (recenzje, noty, omówienia krytyk oraz publicystykę kulturalną (przede wszyfiR autorstwa Trzebińskiego).

Drukowane tu utwory literackie, a także: które ukazały się nakładem „Biblioteki Sztuj i Narodu”, jakkolwiek są zaledwie cząstką dra bku pisarzy z tego kręgu, pozwalają na zrekłjjf ruowanie ich wyborów artystycznych. V więc zapalczywej negacji całego dorobku nff wojnia, jaką w swej publicystyce prcd^K współtwórcy „SiN”, z tej właśnie epoki w iwt wybierali sobie literackich patronów, któf okazali się, na przykład: Witkacy oraz Pr7v dla Trzebińskiego, J. Czechowicz i Cz. Milos/ Gajcego, K.I. Gałczyński dla Bojarskiego zwiska te wiążą się z trzema kręgami tA którą, jak można sądzić, akceptowali młodzi twórcy; były to: awangarda, groteska i k tastrofizm. Nieobecna była natomiast — co za mienne — w świadomości krytycznej tradycja czysto liryczna. Odrzucali ją caR^T zastępowali ją nową formą, łączącą z awangardową i groteskową metaforyką: # kiem prozą; utworów takich ukazało się na mach „SiN”-u siedemnaście. Oczywiście, putflg wano też w „SiN”-ie wiersze (głównie 0r~ krótkie utwory satyryczne i groteskowe (■? Bojarskiego) oraz 11 opowiadań i fragnMK prozatorskich. Jak na 12 zeszytów pisma jest \ liczba wcale pokaźna. Tym bardziej iż wiE tych tekstów prezentowała wysoki poziooHf styczny. Tu ukazał się m.in. słynny liryk jarskiego Ranny różą, fragment poematu SE Gajcego, kilka liryków ze zbioru Okno kiego, Granatowe traczostwo — liryk prozą Tl bińskiego.

Publicystyka literacka „Sztuki i Narodź przede wszystkim recenzje — podziemnych złu ków poetyckich (m.in. K.K. Baczyńskiego, T. rawskiego, Gajcego; antologii, np.: Duch wo w pieśni, Posłuchajcie ludzie, Śląsk wiemy ojćĘ nie i in.) i docierającej do kraju liryki emirac nej (jak np. Kwiatów polskich J. Tuwima); inĘ, macje o różnorodnych konkursach litenf oraz wydarzeniach artystycznych, wreszcie pif tacje innych podziemnych pism kultudĘ i społeczno-kulturalnych (jak np. „Kultura ą ra”, „Jutro poezji”, „Płomienie”, „Miesięczni teracki”, „Przegląd Spraw Kultury”, „WiadnC ści Polskie” i in.; —* konspiracyjne czasopisndC rac kie okresu II wojny światowej w kraju). Zftf