IMG�75

W POSZUKIWANIU CECH TWÓRCZEGO NAUCZYCIELA

CZESŁAW

BARAŃSKI

W najnowszej literaturze przedmiotu na Zachodzie podejmuje się próby obalania tradycyjnych mitów jakoby twórczość była cechą zaledwie garstki osób (prawdziwych geniuszy) — którym przypisywany jest niezwykły „fenomen ezoteryczny" coś w rodzaju tajemniczego natchnienia ... Twierdzi się, że „przekonanie to jest w pełni nieprawdziwe", albowiem każdy z nas jest w stanie tworzyć nowe pomysły I wynajdywać oryginalne rozwiązania..." Sądzi się, że twórczość jest.... cechą lak najbardziej naturalną..." oraz, że .... każdy może nauczyć etą myśleć kreatywnie i krytycznie oraz efektywnie rozwiązywać swoje problemy". Niestety „... nie wszyscy wykorzystują swój potencjał twórczy".

Tak twierdzi się na Zachodzie... A w Polsce? Nie popadajmy w kompleksy. Nie jest przecież tak, że dopiero teraz, kiedy otwarliśmy się na Europę, te idee do nas dotarły. Polscy badacze problemu już w latach siedemdziesiątych opublikowali w tym zakresie ważkie rozprawy, traktaty (T. Kotarbiński, J. Trzebiński, A. Matejko, A. Strzelecki, Z. Pietraaińskl i inni).

Już ćwierć wieku temu pisano, że współczesne rozumienie twórczości radykalnie zmieniło się w stosunku do jego znaczenia w przeszłości. I choć psychologia nie dysponuje jeszcze wyczerpującą wiedzą na temat twórczych jednostek oraz warunków twórczej aktywności² to jednak zgromadzono już niezbędną Ilość dowodów, by stwierdzić, że aktywność I twórczość są naturalną, wrodzoną potrzebą I cechą każdego człowieka I że wszyscy ludzie są potencjalnymi twórcami³.

Wydaje się jednak, że poglądy te są zbyt piękne, by były w pełni prawdziwe. Rzecz nie jest tak oczywista i prosta. Wielu badaczy nie podziela opinii, jakoby każdy człowiek był zdolny do działalności twórczej. Według nich tylko niektórzy ludzie są w stanie tworzyć nowe pomysły, idee, Decydującym bowiem czynnikiem w tego

rodzaju specyficznej działalności jest CZŁOWIEK „nie byle Jaki, lecz twórczy, pomysłowy pracowity, zaradny, konsekwentny, wytrwały w myśleniu I działaniu'^A. A tych jest o wiolo mnioj niż sądzi wielu optymistycznie nastawionych ba-daczy.

Podobne zróżnicowanie poglądów i ocen istnieje w zakresie eksponowania cech osobowościowych, którymi „obdarzeni"są ludzie twórczy. Tą problematyką zajmują się różne dyscypliny nauki, a w szczególności psychologia I socjologia. Psychologia poszukuje związków twórczości z poziomem umysłowym i osobowością Socjologia natomiast bada społeczne warunki pracy twórczej. Podejmowane są również prace, które można by włączyć do pedagogiki twórczości⁶.

Dokonajmy zatem pobieżnego przeglądu psychologicznych i socjologicznych czynników warunkujących aktywność twórczą ludzi (w tym nauczycieli). W polskiej literaturze przedmiotu podkreśla się, że ludzie twórczy są: stanowczy przywódczy, pełni Inicjatywy, nie są formallsta-mi, nie tłumią popędów, posiadają silną motywację, umiłowanie I zapał do pracy oraz upór w dążeniu do celu, są niezależni, konatruktyw nie krytyczni, nie lubią połowicznych rozwiązań*.

Osoby twórcze posiadają również silna .e-go". Decydują o nim takie cechy, jak: wyższa

' Donald J. Treftlngar, Scott Q. Isakaom, K. Brtan Dorwał Kifuilywno rozwiązywanieproblomów. Tłum. DnnutnEM* Grabowska i Karolina Grabowska. Wydawnictwo tmanw wnno z funduszy Programu PHARE Unii Europoitkwi -Program TERM

² Por. J. Trzebiński. Osobowościowi wtrunki tworctośa W Osobowość n spohcr.no ssohowsnt* się ludzi. Pod rod J Reykowsklago. Warszawa, Książka I Wtad/o 1976. * 108

■' Por. T. Kotarbiński, Trsklsl o dobni robocio, Wrocław Ossolineum 1975, a. 130.

⁴ Por. B- Skowron Od czopa założy postęp. yy „Stu<** Pedagogiczna". T. 24. Wrocław, OssoNnem 1973. • 31 ⁸ J. Banasiak. Z rorwsJsń o nsuesydslii twćrciym .Kwa*-lutnik Pedagogiczny" 1976, nr 2, s. 85 ¹¹ A.' 111 tałeok). Wybroń* /sgsdnisnla psychologii Iwon. «*> .Monografia I Studiu". Warszawa, PWN 1989, s. ISO.

28