IMG�15

oświaty, trudności pracy dydaktyczno-wychowawczej szkolnictwa związane z absencją nauczycieli. Brak jest prac analizujących determinanty psychologiczne powodzeń i niepowodzeń w studiach nauczycieli pracujących, korelacji między osobowością a osiągnięciami w nauce i w pracy. Cennym studium, dotyczącym psychologicznych determinantów powodzenia w studiach nauczycielskich jest praca K. Polkowskiego.

W ostatnich dziesięcioleciach ukazało się wiele prac poświęconych procesom adaptacji zawodowej młodych nauczycieli. W odniesieniu do nauczycieli startujących w zawodzie analizowano takie kwestie, jak warunki pracy, przygotowanie do zawodu, problemy pierwszych kontaktów zawodowych, trudności w pracy, znaczenie dobrej atmosfery i pomocy koleżeńskiej dla adaptacji młodego nauczyciela, trudności w nawiązywaniu kontaktów z uczniami, z kolegami w pracy, z rodzicami, rozbieżności między projektowaną a rzeczywistą rolą. znaczenie dyrektora w adaptacji początkującego nauczyciela, błędy dydaktyczne młodych nauczycieli. Analizowano również zależność między typem uczelni kształcącej nauczycieli a ich startem w zawodzie. Podjęto problematykę powodzeń i niepowodzeń w pracy nauczycielskiej. Dokonano klasyfikacji błędów dydaktycznych występujących w pracy dydaktyczno-wychowawczej. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono — co wydaje się być szczególnie istotne — zjawisko redukcji wiedzy nauczyciela i zubożenia działania pedagogicznego w miarę upływu lat pracy zawodowej. Stanowiło to ważny impuls do opracowania propozycji związanych z naukowym i zawodowym rozwojem młodych nauczycieli.

W badaniach nad problematyką kształcenia i rozwoju nauczyciela dawno już stwierdzono fakt, że w warunkach przyspieszonego tempa rozwoju nauki i techniki oraz przemian oświatowych nauczyciel nie może opanować takiej sumy wiedzy i takich umiejętności, które wystarczyłyby mu na cały okres aktywności zawodowej. Tezę tę podkreślano szczególnie w ..Raporcie o stanie oświaty”.

W ostatnich dziesięcioleciach coraz częściej problematykę kwalifikacji nauczycieli rozpatruje się z pozycji podstawowych założeń kształcenia ustawicznego, koncepcji, która pozwala w sposób zintegrowany rozpatrywać problemy kształcenia nowych nauczycieli i nauczycieli pracujących. W związku z tym powstało szereg prac badawczych, a wydaje się, że problematyka kształcenia ustawicznego coraz bardziej będzie skupiać uwagę naukowców. Kształcenie to stwarza bowiem nowe możliwości rozwiązań problemów podnoszenia kwalifikacji kadr oświatowych.

Między procesami przemian społecznych i kulturowych, postępem nauki i techniki a ewolucją roli nauczyciela występują coraz wyraźniejsze związki. Z jednej strony zauważa się stale rosnący wpływ przemian społecznych na kierunek ewolucji roli nauczyciela, z drugiej — wpływ człowieka na proces tych przemian. Trafne odczytanie tych obustronnych zależności ma istotne znaczenie dla sterowania procesami przemian zawodu nauczyciela.

Problematyka występująca w relacji: nauczyciel — społeczeństwo, kultura, nauka, od wiciu lat m przedmiotem zainteresowania pedcutologii. Badanu na ogół typu socjologicznego, których geneza wywo-dzi się z prac F. Znanieckiego (1928), J. Byslronia (1930) i J. Chałasińskiego (1937), skupiały uwagę nad nauczycielem i nauczycielstwem jako grupą spolecz-no-zawodową. W wymienionych pracach często analizuje się genezę i ewolucję roli nauczyciela (F. Znanie cki), czynniki selekcji kandydatów do tego zawodu, przyczyny jego feminizacji (J. Bystroń), przemiany roli i miejsca nauczyciela w społeczeństwie (J. Chała-siński). Badania te rozwinęły się w latach sześćdziesiątych i następnych, z wyraźną ewolucją w kie-runku badań socjopedagogicznych. Badania socjologiczne o szerokim zasięgu na temat zawodu nauczycielskiego, jego pozycji społecznej, przeprowadzono w 1939 r. w zakładzie Badań Socjologicznych PAN w Łodzi pod kierunkiem J. Szczepańskiego. Były one włączone do szerszego programu badań nad klasę robotniczą i inteligencją w Polsce. Szczególnie szeroki krąg problemów, opierając się na rozległych badaniach empirycznych, poruszył w swej pracy J. Wos-kowski. Badając nauczycieli szkolnictwa podstawowego, charakteryzował przemiany w ich strukturze i funkcjach, kwalifikacjach, poglądach ideowych, w pracy zawodowej i społecznej. Badania nad kulturotwórczą rolą nauczyciela rozwinęły się szczególnie na Ziemiach Zachodnich. W pracach tych uzasadniono tezę o szczególnie doniosłej roli nauczycieli jako grupy społeczno-zawodowej w przyspieszaniu przemian społeczno-politycznych i kulturowych, w procesach integracji różnych środowisk i grup społeczno-zawodowych oraz w przygotowaniu dorastających pokoleń do pracy i życia w warunkach współczesnego społeczeństwa. Istotny materiał do badań nad rolą społeczną nauczyciela, szczególnie dla ujęć retrospektywnych, stanowią materiały zebrane jako plon różnych konkursów na pamiętniki i wypowiedzi autobiograficzne nauczycieli. Wprawdzie materiały autobiograficzne przedstawiają subiektywną historię rozwoju osobowości ich autorów, jednak rzucają światło na mało zbadane zagadnienie rozwoju człowieka, aa jego pracę i życie, poglądy i przekonania, jego stosunek do otaczającego świata i samego siebie.,,Posługiwanie się w badaniach socjologicznych dokumentami pamięt-nikarskimi sprzyja zintegrowaniu, interdyscyplinarne-mu traktowaniu wielu problemów społecznych naszych czasów". Pamiętniki dostarczyły bogatych informacji o kierunkach ewolucji szkoły i roli nauczyciela, jego wiedzy i umiejętności, roli w środowisku lokalnym.

Badania socjopedagogicznc skoncentrowały się przede wszystkim na analizie roli społecznej nauczyciela w środowisku lokalnym. Wysoki stopień zaangażowania nauczycieli w procesy przemiao społecznych i kulturowych, konieczność powiązań szkoły z instytucjami środowiska lokalnego, częste zjawiska zachwiania proporcji między podstawowymi zadaniami nauczyciela a jego działalnością na rzecz różnych instytucji lokalnych wymagały naukowej prezentacji. Badania, które podjęto we wczesnych okresach roz-