IMG�53

N

nauczyć, że więc nauczycieli trzeba odpowiednio w tym kierunku kształcić itd.

Rozwój dydaktyki, era oświecenia pogłębiająca (w sensie filozoficznym i ekonomicznym) uzasadnienie potrzeby upowszechniania oświaty, poparcie rządów dla spraw szkolnictwa — wszystko to przyczynia się do zrozumienia kwestii potrzeby specjalnego przygotowania nauczycieli dla każdego szczebla wykształcenia i do powstawania zakładów kształcenia nauczycieli.

Pierwsze seminarium praeceptorum (łac. seminarium = szkółka drzewek, roślin; od: semen = nasienie. praeceplor = nauczyciel) w Prusiech na przełomie XVII i XVIII wieku zakłada przedstawiciel pedagogiki pietystów A. H. Francke w Halle. Ideę tę podejmują inni pedagogowie niemieccy, jak F. Eberhardt Rochów (seminarium w Halberstadt) czy J. Hecker (seminarium w Berlinie). Próby reformy i sekularyzacji szkolnictwa we Francji (Louis de la Chalotais, Barthelemy Rolland), a zwłaszcza odsunięcie od szkolnictwa jezuitów (1762), pociągają za sobą także projektowanie zakładów kształcenia nauczycieli świeckich. W Polsce Komisja Edukacji Narodowej, powołana do życia w dniu 14 października 1773 r. przez sejm Rzeczypospolitej — już publiczne jak gdyby ministerium oświaty — tworzy odrębny stan nauczycielski pod nazwą „stan akademicki”, organizuje przy Szkołach Głównych (akademiach krakowskiej i wileńskiej) studia dla kandydatów do stanu akademickiego, troszczy się o przygotowanie nauczycieli dla szkół parafialnych, tworząc dla nich seminaria nauczycielskie i wydając znakomite jak na owe czasy wskazówki dla nauczycieli wiejskich, jakimi są ..Powinności nauczyciela" G. Piramowicza (1787). Tak zaczął kształtować się w Polsce zawód nauczycielski jako zawód świecki.

Podstawy nowoczesnego systemu kształcenia nauczycieli dla szkół elementarnych już jako szkół ogólnokształcących, który to system jeszcze dziś funkcjonuje w wielu krajach, wypracowuje w początkach XIX wieku J. H. Pcstalozzi; podstawy sytemu kształcenia nauczycieli dla szkół średnich — głównie neohu-manizm.

W DZIEWIĘTNASTYM WIEKU nauczycieli dla szkół początkowych kształci się w zakładach typu średniego, zwanych najczęściej seminariami nauczycielskimi (we Francji — „szkołami normalnymi”). W Prusiech największe bodaj zasługi w tym względzie położył A. W. Diesterweg, organizator i dyrektor seminariów nauczycielskich, autor doskonałego na owe czasy ..Przewodnika dla nauczycieli niemieckich" (1834), twórca towarzystw mających na celu dalsze kształcenie i doskonalenie się nauczycieli oraz czuwanie nad ich zawodowymi interesami. Pruskie seminaria nauczycielskie, wyrosłe z ducha Pcstalozziego i Diesterwega, stają się wzorami dla wielu krajów zarówno w Europie, jak i w Ameryce. Na ziemiach polskich w pierwszej połowie XIX w. ruch ten najpiękniej rozwija się w Księstwie Poznańskim —dzięki działalności m.in. takich pedagogów, jak J. Jeziorowski („pcstalozzczyk”). organizator seminarium nauczycielskiego w Poznaniu i autor ..Planu urządzeni tegoż seminarium, oraz Ę. Estkowski, organiza^, i ideolog nauczycielstwa polskiego w Wielkopolsce (* 1848 r. założył Towarzystwo Pedagogiczne w p_fr znaniu), twórca i redaktor pierwszego polskiegoc&. sopisma pedagogicznego „Szkoła Polska' (1849—1853), nieprzeciętny teoretyk i melodyk m. czania elementarnego. W drugiej połowie XIX wieku polskie seminaria nauczycielskie, przynajmniej ni. które, na najlepszym poziomie stoją w Galicji, zwlast cza w okresie po uzyskaniu przez nią autonomii.

Seminaria nauczycielskie przechodziły różne koleje losu. Ich nastawienie i programy odbijały falowanie ruchów rewolucyjnych i zachowawczych w żyći społeczno-politycznym. Na przykład nasilenie n-chów rewolucyjnych w okresie Wiosny Ludów sprzyjało poprawie stanu szkolnictwa ludowego i podnoszeniu na wyższy poziom seminariów nauczycielskich; stłumienie ruchów rewolucyjnych i zwycięstwo sił zachowawczych odbiło się ciężko właśnie na oświacie ludowej i seminariach nauczycielskich, król prask bowiem wrzenie rewolucyjne przypisywał przede wszystkim działalności nauczycielstwa ludowego Pruskie „regulatywy szkolne" (ustawa szkolna) z 1854 r. głównie przeciwko temu nauczycielstwu, przeciwko szkole ludowej i seminariom nauczycielskim były skierowane, obniżając ich poziom. Pruska szkoła elementarna i poziom kształcenia nauczycieli ludowych zaczęły się ponownie podnosić dopiero na podstawie nowej ustawy szkolnej z 1872 r. Analogiczne falowanie tendencji rewolucyjnych i zachowawczych w dziedzinie oświaty ludowej i kształcenia dla jej potrzeb nauczycielstwa można obserwować i w innych krajach.

Na ogół seminaria nauczycielskie miały charakter średnich szkół zawodowych (pedagogicznych) Kandydaci na nauczycieli zaznajamiali się w nich przede wszystkim z przedmiotami szkoły elementarnej i metodykami ich nauczania, poznawali pedagogikę (dydaktykę) i psychologię, otrzymywali wyksfla-łcenie ogólne zbliżone do poziomu średniego, uprawiali gimnastykę i grę na instrumencie, uczyli są rysunku i pewnych zajęć praktycznych. Najpoważniejszym brakiem organizacyjnym i programowym seminariów był brak ich powiązania z gimnazjami dającymi pełne wykształcenie średnie i prawo wstępu na uczelnie wyższe oraz tym samym brak powiązania seminariów z uniwersytetami (brak uprawnień do studiów uniwersyteckich). Kandydaci do seminariów nauczycielskich przychodzili głównie ze szkoły ludowej (elementarnej), która była raczej szkołą niższych klas społecznych. Jako absolwenci seminarium powracali w większości znowu do tej szkoły bez nabycia szerszego doświadczenia życiowego i głębszego wykształcenia, które mogliby osiągnąć, gdyby przechodzili przez kształcenie gimnazjalne i wyższe — uniwersyteckie. To powodowało przede wszystkim niską rangę społeczną zawodu nauczyciela ludowego i wytwaruki ostrą cezurę pomiędzy nauczycielstwem ludowym i nauczycielstwem gimnazjów.

442