IMG�74

ta» która jest powyżej liściem — częścią nadliścicniową (cpikotyl). Wielkość. ka_n . i położenie zarodku, stopień zróżnicowania jego poszczególnych części bywają b*. dw rozmaite. W nasionach bezbiclmowych zarodki są duże i dobrze zróżnicować Bielmo (endosperma) spełnia w nasionach rolę pomocniczą. Rozmieszczeń* związków zapasowych (wolne aminokwasy, cukry proste i kilkucukrowce, iw czowce i inne związki) w bielmie jest zazwyczaj równomierne. Wyróżnia się w ni_n jedynie zewnętrzna warstwa akuronowi. W niej skupiają się obok głównych zwą*, ków apasowych (białkowych), związki fizjologicznie czynne, takie jak: enzymy witaminy, związki Holowe, fosforowe oraz regulatory wzrostu z grupy auksyn. cy. tokinan i giberelin.

W pewnej grupie roślin, ośrodek zalążka (nuccllus) nie ulega likwidacji w procesie rozwoju nasienia, ale przekształca się w tkankę odżywczą gromadzącą materiały zapasowe dla zarodka, podobną do bielma, czyli obiclmo (pcrispcimiua) zwane też bielmem zewnętrznym. Bielmo zewnętrzne występuje np. w nasionach buraka « w nasionach papryki.

Okrywa (łupina i nasienna. Łupina nasienna powstaje z jednej lub dwu osłonek zalążka. Jeżeli w tworzeniu warstwy okrywającej nasienia biorą udział też inne tkanki, takie jak bielmo, obiclmo śtp.. to lepiej stosować określenie okrywą nasienna. Okrywy nasienne mają bardzo złożoną strukturę. Okrywa chroni wnętrze nasienia przed działaniem czynników zewnętrznych, jak również przed wnikaniem mikroorganizmów, tak podczas przechowywania, jak i kiełkowania. Budowa okrywy nasiennej ma duży wpływ na proces kiełkowania, a ważną jej cechą jest tzw. pół-przepuszczalność umożliwiająca selektywne pobieranie rozpuszczonych w wodzie związków ze środowiska, w którym nasienie się znajduje.

Tkrczka. W nasionach roślin z rodziny Gramineac występuje dodatkowy twór przekształcony z laścicnia, a mianowicie tzw. tarczka (scutellum) przylegająca szeroką płaszczyzną z jednej strony do zarodka, a z drugiej do bielmu.

W przyrodzie często można spotkać nasiona wykazujące niedorozwój zarodka. okryw nasiennych, bielma lub wszystkich tych części jednocześnie. Takie nasiona wyglądające jak normalne, jako materiał siewny mają niską lub w najlepszym razie obniżoną wartość. Przyczyn niedorozwoju zarodka jest wiele; mogą być nimi np..* nieodpowiednia temperatura w okresie kwitnienia, choroby czy szkodniki. Rośliny z rodziny Apiaccac tworzą nawet do 30% nasion bez zarodków.

Anabioza, starzenie się i długość życia nasion

Dojrzewające nasiona szybko tracą wodę i w okresie zbioru zawierają jej do kilkunastu procent. Zmniejsza się w związku z tym natężenie przemiany materii i nasiona wchodzą w okres życia utajonego — anabiozy. Wystarczy jednak zwiększyć wilgotność, zapewnić dostęp tlenu i odpowiednią temperaturę, aby natężenie procesów metabolicznych w nasionach na tyle wzrosło, by zaczęły one kiełkować.

W stanie anabiozy zachodzą w nasionach niewielkie zmiany fizjologiczne i biochemiczne. W tym czasie obserwuje się w nasionach proces starzenia się. Przy-

^ny swracnia są różnorodne. Mogą to być ftzyczno-chcmiczne zmiany struktury ^(ńfwr nukleinowych i protoplazmy komórek zarodka, zanikanie aktywności enzy-₀,jiyeawj. utrato zdolności przebudowy białek, wyczerpanie substancji czynnych, „jgjtsnaibenic szkodliwych produktów przemiany materii (inhibitorów, toksyn, pitych rodników).

Czas zachowania żywotności przez nasiona w stanie anabiozy jest różny ui&aycb gatunków. Zależy również od warunków, w jakich nasiona powstają oraz ,ąpWcbowywanc, przy czym wpływ tego drugiego czynnika jest znacznie większy, ipetne znaczenie ma również sposób postępowania z nasionami przy zbiorze oraz yjpośrednio po nim. Znajomość długości życia ma istotne znaczenie praktyczne, m pozwala określić, jak długo rezerwy nasienne i kolekcje hodowlane różnych gsruaków i odmian roślin uprawnych mogą w określonych warunkach zachować ^rtickązdolność kiełkowania.

W zależności od czasu, w jakim nasiona zachowują żywotność można je po* ind* na 3 grupy:

1.    mikrobiotyezne - zachowujące żywotność do 3 lat (cebula, sałata, marchew);

2.    nezobiotycznc. które są żywotne 3-15 lat, a należy do nich większość naszych roślin uprawnych;

y makrobiotyc/nc, zachowujące żywotność od 15 do 100 i więcej lat (gatunki z rodzin Fabaceac i Polygonaceae).

Podział ten jest jednak względny, gdyż nie bierze się tu pod uwagę warunków pgehowywama.

Skład chemiczny nasion wywiera tylko niewielki wpływ na długość ich życia. Swunkowo najszybciej tracą zdolność kiełkowania nasiona zawierające jako mate-nafy opasowe cukrowce, następnie tłuszczowce i wreszcie białka.

Na skrócenie długości życia nasion wpływa w znacznym stopniu obecność sikrofloiy na ich powierzchni. Bakterie i grzyby wydzielają egzoenzymy, które unikają do wnętrza nasion i wywołują tam nietypową przemianę materii. Powstające m skutek lego toksyny, powodują zmniejszenie lub utratę żywotności. Preparaty ckoieaie stosowane w celu zniszczenia mikroflory zasiedlającej nasiona także nie jKBouająbez wpływu na zachowanie ich zdolności kiełkowania.

Przechowalnictwo nasion

Dobry efekt przechowywania nasion zależy nic tylko od genetycznie uwa-tóroanej długości ich życia, ale również od początkowej żywotności nasion, a ta akży od wielu czynników.

Czynnikiem wpływającym na wykształcanie się i późniejszą wartość siewną ;«pogoda w czasie tworzenia się nasion na roślinie. W grę wchodzi tutaj nie tylko kmfcośe nasion (wielkość, masa, wypełnienie), ale również właściwości bioló-ikzne, a więc budowa anatomiczna, skład chemiczny i właściwy stosunek związki* biologicznie czynnych. Kolejnymi, istotnymi czynnikami są: termin zbioru