IMG12
212 Rozdział 4 — Niemcy o sztuce — Oświecenie i wczesny romantyzm
historia. Jak szczególne materiały, w które zasobny jest kraj egipski, sprzyjały ich idei sztuki i technice artystycznej? Jak sztuka ich stała się dla nich narodowa, a dla naszego smaku dobra lub zła? Jaki był jej wpływ na Grecję, a więc na Europę? Ponadto powinny być podane wyraźniej okresy, w jasnym porządku histo* rycznym, jak w sztuce greckiej, szczególnie pierwszy —■ i to w ca*; łym święcie pierwszy — złoty wiek, który niemal wyprzedzi; wszelki pomiar czasu, a pozostawił nam tylko legendy i zabytki^ Jak właściwie zaszkodził najazd Persów, a rządy greckie — jak. mało pomogły? Przydałoby się więcej wyjaśnień o egipskich |ia-,; śladownictwach u Rzymian, i to wszystko [żeby było] jasno i znakomicie [wyłożone], jak u Winckelmanna historia grecka. Obecnie! historia egipska jest u niego taka, jak sam Egipt: „wielka pustynna płaszczyzna, którą chce ogarnąć wzrokiem z dwóch, trzech ■ wież” i to w dodatku z pomocą greckiej lornety, zamiast przewęzi drować ten kraj jako Egipcjanin, z wizerunkiem prawdy ;na piersi.
Tłum. J. Maurin-Bialottótlietf.
lWUickAmann flber griechische und Ugyptlsche Kunst, napisane w rokil .1168 i nie opublikowane za tycia Herdera, było próbą polemicznej recenzji prac Winckw^; manna. Przekład z: j; G. Herder Zur Philosophie der Geschichte. T. 1. Berlin 1M2, s. 317-124. W artykule późniejszym, pt. Andenken an Winckelmann, Lesr--'l ring und Sulzer („Teutscber Merkur” 1781), w wersji pierwszej z roku 1777 zatytU'.?/' lowanej Denfcmai Johann Wtnckelmann, Herder ograniczy! swoje rozważania do sstt^:£. ki egipskiej.
1 Artykuł Herdera cechuje swobodna, świadomie niedopracowana formą styli styczna, która w przekładzie wymaga niekiedy pewnych dopowiedzeń (tu w nawi^-i' sacb kwadratowych).
* Pogiętych.
* Boski.
JOHAN!? GOTTFRIED VON HERDER (1744 -1803)
Nie był historykiem sztuki ani jej teoretykiem czy krytykiem. Mią| zainteresowania typowe dla filozofa wieku Oświecenia; zajmował się teolog
gią, historią, dziejami ludzkiej kultury. Podejmował tak aktualną wót$&* cm problematykę postępu, dąży 1 do przebudowy światopoglądu w duchu ! świeckim i porządku społecznego w duchu realizacji ideału wolności Od,
nauki oczekiwał aktywnego udziału w kształtowaniu ludzkiego tycią,! historyka domagał się nie neutralności, lecz określonego celu (B&rthe
Johann Gottfrled Herder 213
Zbliżał się jednak nieustannie w swych pracach do zagadnień estetycznych i artystycznych], już w początku swej działalności rozważając „prtycżyny upadku smaku u różnych ludów, u których niegdyś był on w rozkwicie*’ (Ursachen des gesunkenen Geschmacks..., 1773). Ogromne znaczenie pism Herdera.,dla filozofii kultury i jej historii polega na tym, że W pismach tych sztuka, przestała być ideałem, czym była dla Wihckelmanna, a stała, się wyrazem niepowtarzalnych . InJywłdualnościi ludówr.czasów, jednostek ludzkich^JJ Herdera — pod wpływem G. B. Vico — skrystalizowała Się dzięki temu koncepcja wielowartościowośei ideałńw ł nnrm, w rnrpra»gB*»h
0 Szekspirze, Osjanie i .pieśniach dawnych ludów Herder podkreślał, że normy ustanowione przez Arystotelesa dla działalności artystycznej były uwarunkowane historycznie, że nie mogą przeto mieć charakteru powszech-nych zasad. Wraz z historyczną relatywizacją klasycznego ideału szło Wft*.'. teresowanie tymi obszarami kultury, które dotychczas pozostawały niedocenione, mierzone heteronomiczną miarą klasyczności: średniowieczem, kulturą ludową — sztuką, muzyką, mitem, Wynikająca z założeń filozofii Oświecenia myśl Herdera kształtowała zainteresowanie tym światem wartości, który miał się stać przedmiotem entuzjastycznego kultu pisany
1 krytyków doby burzy i naporu oraz romantyzmu. W nie opublikowanej początkowo recenzji z Geschichte der Kunst des Altertums Winękełmanna-Herder atakował niewłaściwość jego podejścia dó sztuki egipskiej, której specyficzne cechy wynikały z warunków historycznych i której specyficznych wartości Winckelmann nie potrafił właściwie rozpoznać i ocenić, ponieważ posługiwał się, obcymi jej, normami sztuki greckiej.
Pisma:
Plastik. Binige Wahrnehmungęn Ober Form und Gestalt aus PygmaltohabiktendSH Traum. Rlga 1778; — Andenken an Winckelmann, Lessing und Sulser P7TT-H81). W: Zur Philosophle der Geschichte (17S4 -1791). 1 -X Berlin 1952; — Werk*
in filnf fidnden. Weimar 1983; — MydH o filozofii dziejów, T. i | S. warszawa IMŁt
Literatura;
R. Haym Herder nach seinem Leben upd sełnen Werken. T, i -1|| Beńltt I#» --1885. Nowe wy,di 1954; — B. Schweitzer J. G. Herdera tJ^astik" iińd dfe Bniatehun# der neueren Kunstwissenschajt. Leipzlg 1948, Przedruk w:. A Schweitzer Znr Kunst der Antike. Ausgewtihlte Schriften. TUbingen 1963; — B. T. Clark Herder. Hi* Lift and Thought. Berkeley-Los Angeles 1955; — E; Adler Herder i Oświecenie niemieckie. Warszawa 1985; — H. W. JSger Johann Gottfried Herder. W: Neue Deutsche Bta-graphie. T. 8. Berlin 1989, s. 595 - 603; .— A. O. Lovejoy Sssays tn the Hislory ot Ideas. New York 1969, s. 166-182; — L Berlin vtco and Herder: tuio studiem In IM PhUosophy of Hlstory. Oxford 1972.
Wyszukiwarka