IMG�80

378 Rozdział 6 — Romantycy

XVI

Portret króla malowany przez Horacego Vemet —

Rouillard — „Dibats” szkalują romantyzm —

Obrazy Ingresa

Co jest w malarstwie romantyczne, to Bitwa pod Monmirail, arcydzieło Horacego Vernet, w którym jest wszystko, nawet światłocień. Co jest klasyczne, to jedna z bitew Sal-vatora Rosa, obraz, który ma prawie te same wymiary i który można zobaczyć na końcu dużej galerii, od strony Sekwany. R omantyczne jest w każdej sztuce to, co przedstawia ludzi dzisiejszych, nie tych z tak od nas odległych heroicznych epok i prawdopodobnie nigdy nie istniejących. Jeśli zechcemy zadać sobie trud i porównać obie wspomniane bitwy, i zwłaszcza stopień przyjemności, jaką dają widzowi, możemy wyrobić sobie jasne pojęcie, co to jest romantyzm w malarstwie. Klasycyzm natomiast to są całkiem nadzy ludzie zapełniający obraz Sabinki. Przy jednakowym talencie bitwa Horacego Vernet byłaby lepsza niż bitwa Davida. Jaką sympatię może mieć Francuz, który parę razy w życiu bił się na szable, dla ludzi, którzy walczą nago? Zwykły zdrowy rozsądek powiada, że taki żołnierz wnet miałby całe nogi we krwi, i że w każdej epoce byłoby niedorzecznością iść nago do boju. Jedno, co może pocieszyć romantyzm po atakach „Journal des Dćbats”, to, iż zdrowy rozsądek w sztukach zrobił w ciągu czterech lat olbrzymie postępy, zwłaszcza na szczytach społecznych. [...]

* Mistoire de la pełń turę en Italie. Par M.B.A.A. T. 1-2. Paris 1817. Przedruk z: Stendfaał (Henr! Beyle) Wybór z pism różnych. Wybór J. Guze. Tłum. F. Snla-tecfca-Wowerowa. Warszawa 1965, s. 27 - 28, 102-108, 128, 187-188, 190-191, 154 -158.

V. I Salon de 2824. Pierwodruk w 17 odcinkach w „Journal de Paris” 29 VIII — 24 XH 1824. Przedruk z Iw., s. 179, 184-185, 228.

ETENDKAL. WŁASC. MARIE HKNRI BEYLE (1783-1842)

Większość pism Stendhala bezpośrednio poświęconych sztukom pięknym powstała przed jego późnym debiutem powieściopisarskim. Pisanie

nie było więc ubocznym nurtem jego literackiej twórczości, ale Właściwą formą wypowiedzi, dziedziną kształtowania i formułowania własnych idei pisarskich i własnej estetyki. Dzieje powstania Historii tnalar-

stwa we Włoszech są świadectwem roli sztuk pięknych w formowaniu osobowości młodego Beyle’a. Praca zaczęta w roku 1811 zrazu jako tłuma-czenie-parafraza Lanziego Storła pittorica dell’Italia Cl wyd. 1792), rychło pociągnęła za sobą dalsze lektury dawnych historiografów i najróżnorodniejszych nowszych autorów. Zaginione podczas kampanii moskiewskiej rozdziały Stendhal odtworzył we Włoszech, w roku 1813. Przez następne lata, pod wpływem idei angielskiego romantyzmu i bezpośredniego zetknięcia z Byronem, książka, ukończona ostatecznie w 1817 r., zyskiwała coraz więcej refleksji ogólnych, tracąc pierwotny charakter kompilacji, a stając się niemal pretekstem do wyrażenia nagromadzonych przemyśleń i przeżyć. Powstałe w tak zmiennych okolicznościach dzieło, jest niejednolite: tom pierwszy jest jeszcze bogatą w fakty historią szkoły florenckiej, zamkniętą życiorysem Leonarda; tom drugi. zawiera historyczno-obycza-jową rozprawę o dwóch rodzajach idealnego piękna, starożytnym i nowoczesnym, oraz żywot Michała Anioła. Jest to poza tym nie tylko obraz Włoch renesansowych, ale i współczesnych, literacki pamflet polityczny, jakich wiele w późniejszej twórczości Stendhala. Ta pierwsza prawdziwie „stendhalowska” książka — także w swym stylu, nonszalanckim, zderzającym aforystyczną zwięzłość z narracją pełną pasji — nie była wykładnią żadnego aktualnego kierunku artystycznego. Spośród rozlicznych lektur, które złożyły się na jej ostateczny kształt, najsilniej oddziałały poznane w młodości Refleksje o malarstwie i poezji Dubosa. Sjgnffaaljpfzeiał z nich. przekonanie o subiektywizmie i względności doznań estetycznych oraz o his-foryczTnrTn uwarunkowaniu piękna przyczynami geograficznymi, poTitycz-nymi, obyczajowymi, charalcferologicznymi, dając jakB^ romantyczną wersję idei, która potem znalazła kodyfikację w pozytywistycznym systemie i Taine’8. Koncepcja ta jest podstawą stendhalowskiej teorii dwóch rodzajów ' piękna idealnego. Piękno, które jest wyrazem użyteczności, było dla starożytnych wyrazem siły fizycznej. Tę zbędną nowożytnym siłę zastąpiła siła duchowa, rolę forum przejął salon, miejsce muskułów — ekspresja. Ideał nowoczesny to zespół cech psychofizycznych, całkowicie odmiennych od ideału zawartego w rzeźbie antycznej. Sztuka zaś powinna być wyrazem ducha i namiętności właściwych ludziom wgPółcźesnynŁ fłowocz<3nq; duchową ekspresję o ogromnym natężeniu osiągnęła sztuka Michała Anioła — to przeczucie Stendhala znalazło wkrótce potwierdzenie w pierwszych dziełach francuskiego romantyzmu: Tratwie Meduzy Gćricaułt i Barce Dan~ tego Delacroix, tak bliskich w swym dramatyzmie i „dantejskiej tonacji'* dziełom Buonarrotiego.

Żądanie współczesności nieodzownej dla piękna nowoczesnego Stendhal podjął w programowej broszurze Radne i Szekspir (1823), pisanej 8 bardziej już sprecyzowanych pozycji, w ferworze polemiki klasyków z romantykami. To podstawowe kryterium pozwoliło mu oceniać Davida jako „zuchwałego geniusza”, który stworzył surowe malarstwo, odpowiadające