imh485

Ewa Wideł

PRZYSTOSOWANIE DZIECKA DO ROZWODU RODZICÓW

Rozwód rodziców wpływa na życie coraz większej liczby dzieci. Jegę oddziaływanie na dziecko jest konsekwencją zarówno traumy związanejj z samym rozwodem, jak i procesów zachodzących w rodzinie po rozbicii małżeństwa. Adaptacja dziecka do zmian następujących w rodzinie w wy+ niku rozwodu jest uwarunkowana wieloma czynnikami.

ETAPY PRZYSTOSOWANIA SIĘ DZIECKA DO ROZWODU

Chociaż rozwód może być pozytywnym rozwiązaniem destrukcyjnych I stosunków rodzinnych, niemal dla wszystkich dzieci doświadczenie po-j czątkowego okresu przebiegu rozwodu jest bolesne. Najpowszechniejszą j wczesną reakcją dzieci na rozwód jest: gniew_T strach, depresja i poczucie /_winy. j

Pierwsze reakcje dziecka na rozwód nie pozwalają przewidzieć jego; dalszego przystosowania się do zmian zachodzących w rodzinie. Pewne następstwa rozwodu pojawiają się natychmiast jako wynik separacji, niektóre narastają przez ponad rok po rozwodzie, a potem tracą na sile, jeszcze inne ujawniają się z opóźnieniem, np, w okresie dojrzewania. Istotne jest rozpoznanie tych konsekwencji rozwodu, które wiążą się z okresowym zachwianiem równowagi emocjonalnej dziecka, oraz tych, które wywołują zahamowania lub dewiacje w procesach poznawczych, rozwoju osobowym i społecznym (np. zaburzenia w uczeniu się, w relacjach z rówieśnikami, samokontroli i związkach uczuciowych).

Zdaniem J.S. Wallerstein (1983), długotrwałe skutki rozwodu dla dziecka związane są z powstałą po rozwodzie sytuacją wewnątrz rodziny oraz z opanowaniem przez dziecko specyficznych zagrożeń, które z tej sytuacji wynikają. Wysiłki dziecka na rzecz pokonania tych zagrożeń autorka przedstawiła jako sześć wzajemnie powiązanych, hierarchicznych problemów obronnych o zróżnicowanym czasie trwania, koniecznym na rozwiązanie każdego z nich. Są to:

I Uświadomienie sobie przez dziecko realności rozbicia małżeństwa rodziców. Zadaniem dziecka jest zrozumienie zmian zachodzących w rodzinie i w domu, co następuje po okresie fantazji lękowych na temat opuszczenia go przez rodzica. Są one powodowane, a często I wzmacniane przez niewłaściwe zachowanie się rodziców. Opanowanie tego problemu było trudniejsze dla dzieci młodszych.

=' Nieangażowanie się w konflikt rodziców oraz wznowienie codziennych zajęć. W czasie panującego w domu porozwodowego chaosu dziecko musi znaleźć, zbudować i zachować pewien poziom psychicznego dystansu wobec dorosłych. Wówczas dopiero będzie możliwy jego powrót do dawnych czynności, związków w szkole i zabawie, do zdolności uczenia się i rozwijania zainteresowań oraz do przyjemności. Problem ten był bardziej kłopotliwy dla dzieci starszych.

(. )ba omówione problemy pojawiają się w czasie rozstrzygających dokonań separacyjno-rozwodowych i w zasadzie znajdują optymalne rozwiązanie w ciągu pierwszego roku po rozwodzie. Pomyślne ich opanowanie związane jest z utrzymaniem się tempa postępu dziecka w nauce i ogólnego rytmu rozwojowego, po początkowym załamaniu spowodowanym kryzysem rozwodowym.

\ Uporanie się ze stratami. Rozwód przynosi liczne straty, z których główną jest utrata jednego rodzica. Straty te mogą również objąć niektóre codzienne zajęcia rodzinne, symbole, tradycję, a z czasem również utratę domu rodzinnego, szkoły, sąsiedztwa. Jest to bodaj najtrudniejszy problem powstały w skutek rozwodu. Jego istotą jęst przezwyciężenie głębokiego uczucia odrzucenia.a upokorzenia, braku miłości oraz bezsilność — wywołanych odejściem rodzica. Rozwiązanie tego problemu trwa wiele lat.

4. Opanowanie gniewu i samoobwinianie się. Dzieci i młodzież nie wierzą w rozwód bez winy. Reagują inaczej, kiedy rozwód jest poszukiwaniem remedium na brutalne małżeństwo, a inaczej gdy wypłynął z impulsywnej decyzji jednego z rodziców, aby połączyć się z inną osobą. Strona winna w odczuciu dziecka staje się obiektem jego gniewu, który nasila się zwłaszcza u dzieci starszych. Dzieci skłonne są obwiniać rodziców albo siebie za spowodowanie rozbicia rodziny. Gniew ten może utrzymywać się bardzo długo i pozostawać w silnym związku z zewnętrznym zachowaniem się dziecka w wieku dojrzewania (trudności w szkole, przestępczość), uniemożliwiając mu zamknięcie kwestii doświadczeń rozwodowych.

^ri. Zaakceptowanie trwałości rozwodu. Stopniowe akceptowanie przez dziecko trwałości i nieodwracalności rozwodu pozostaje w ścisłym związku z omówionymi wyżej problemami. Prawdopodobnie dopiero wtedy, kiedy dorastające dziecko tworzy i umacnia psychologiczny podział na „ja" i „rodzice", fantazja powoli ustępuje miejsca realności.