imh486

*»o DWU W 1UCI

Czynniki rozwojowe są tu decydujące. Znaczący wpływ na dzieck ma też stopień tęsknoty jednego z rodziców za odbudową małżeństw — fantazja dorosłych wzmacnia fantazję dziecka.

Opanowanie ostatnich trzech problemów rozciąga się często na kilk lat. Dziecko przewartościowuje je na nowo przez długi czas dopóty dopóki nie wypłyną one wraz z ostatnim problemem w okresie dojrz wania.

6. Osiąganie realistycznej wiary w związki z ludźmi. Jest to najważnie¹ szy problem dla dziecka. Chodzi o takie rozwiązanie związku małżeń skiego przez rozwód, aby dorastające dziecko było w stanie osiągną i zachować realistyczną wizję swojej zdolności kochania -Lbycia k chanym. Problem ten absorbuje dziecko w okresie dojrzewania i stan wi dodatkowy ciężar towarzyszący specyficznym problemom teg wieku. Na tym etapie zostają zintegrowane wszystkie wysiłki obronn z wcześniejszych lat oraz następuje weryfikacja całego doświadczeni związanego z rozwodem rodziców.

J.S. Wallerstein podkreśla, że chociaż rozwiązanie tych problemó jest prawie zawsze względne, to jednak wydaje się, że pokonanie ostatnie go etapu zależy od rozwiązania wszystkich poprzednich. Żeby uwierzy w niezawodność związków i zachowań, zdolność kochania i bycia kocha nym_/( dziecko rozwiedzionych rodziców musi nabrać zaufania do własne zdolności kochania i własnej wartości, Musi ono umocnić, swoją niezależ ność od konfliktów rodziców i znaleźć niezależną drogę postępowania, opanować depresję, niepokój i sprzeczności wywołane rozwodem, które utrzymują się w szczątkowej postaci przez długie lata; zakończyć opłakiwanie utraty pełnej rodziny; pokonać wczesny lęk i poczucie winy wywołane rozbiciem rodziny i zdobyć się na wybaczenie, zrozumienie i współczucie dla rodziców i dla siebie samego; musi uświadomić sobie trwałość rozwodu rodziców i porzucić tęsknotę za odbudową dawnej rodziny. Przejście przez wszystkie etapy przystosowania rozwodowego pozwoli dziecku osiągnąć lub odbudować poczucie integracji wewnętrznej, pozwalające ukształtować realistyczną wizję miłości i stałości w związkach między ludźmi.

Z badań J.S. Wallerstein (1983) wynika, że pięć, a nawet dziesięć lat po rozbiciu rodziny rozwód pozostaje dla dorastającej już młodzieży najważniejszym wydarzeniem z dzieciństwa. Wywiera on wpływ na charakter, postawy, związki, samoocenę, oczekiwania i światopogląd dorastającego człowieka. Z upływem czasu skutki te zostają zmodyfikowane przez kolejne stadia rozwojowe i doświadczenia życiowe. Każde z tych doświadczeń wplata się w kompleks ogólnego funkcjonowania dziecka.

Stan badań sugeruje, że większość dzieci może adaptować się do krótkotrwałego kryzysu rozwodowego w przeciągu kilku lat. Jednakże, jeżeli na kryzys ów składają się liczne stresy, konflikty i niepowodzenia, mogą

Pr/.yitto»ownnic tl/iccka do rozwodu rodziców

49

F

Wit* wywołać u dziecka powabne zaburzenia rozwojowe. Dłużej trwające jłMytdnMowanie się dziecka związane jest z trudnymi okolicznościami to-zyu/ąt ymi dorastaniu w rodzinie niepełnej, a zwłaszcza ze zmianami jl rodzic - dziecko (wzrastające znaczenie rodzica-opiekuna, brak łłnulypu ilo rodzica odchodzącego) oraz zmianą stosunków w układach H* w ii t| 11 / n nizinnych.

1'ióhę uporządkowania czynników determinujących wpływ rozwodu MK il/In ko stanowi hipotetyczny modehGMLJ2etersoĄą.

Miroi l TYCZNY MODEL WPŁYWU ROZWODU NA IIOSPOŁECZNY ROZWÓJ DZIECKA

leoria średniego zasięgu G.W. Petersona (1982) integruje dotychczasowi* hm lania i koncepcje rozwodu z pojęciami teorii stresu rodzinnego (Hill 1‘H'i, I l.msen, Hill 1964; Petórson 1982).

W klasycznej już koncepcji R. Hilla kryzys rodzinny wyznaczają, .trzy W• |miI/aIeżne czynniki: ^tresor,^ możliwości przećIwcTziąłania..kryzysowi , mu/ postrzeganie sytuacji kryzysowej, tj. zdefiniowanie jej. J

Ifilotą teorii średniego zasięgu jest analiza wpływu wycofania się ro-ihlia ze związków^ rodzinnych (potencjalny stresor i główna zmienna iili'/ależna) na społeczny i osobowościowy rozwój dziecka. Z punktu will/rui.i tego rozwoju najważniejsza dla autora jest kompetencja społeczna (główna zmienna zależna).- Reprezentuje ona cechy dziecka, na które może niłil/i.ilywać kryzys rozwodowy. Jest to wielowymiarowa struktura obejmująca zdolność dziecka do angażowania się we wzajemne stosunki z ro-il/lcumi i posiadania adaptacyjnych cech psychologicznych. Dziecko może /imiąć sklasyfikowane jako społecznie kompetentne, kiedy wykazuje wyso-M i Hł/.iom; samoakceptacji, umiejętności współpracy z osobami znaczącymi lub dostosowania do nich, rozwoju moralnego, orientacji na osiągnię-11,1, kontroli wewnętrznej. W przeciwieństwie do nich mniej kompetentne h) mlecznie są dzieci charakteryzujące się niskim poziomem wymienionych podwymiarów — przejawiające istotne zachowania antyspołeczne lub ulwierdzalne zaburzenia osobowości. Każdy z tych podwymiarów obejmu-|c długofalowe skutki psychologiczne i społeczne.

W przeciwieństwie do tendencji pewnych teoretyków stresu rodzinnego, przedstawiających czynnik stresujący jako nagłe wydarzenie, G.W. Pe-|«*iHon podkreśla jego charakter rozwojowy i proponuje traktować go jako zmienną ciągłą. Proces ten może się ograniczać jedynie do ról w ramach lelucji między małżonkami albo też może polegać na stałym wycofywaniu mIi,* rodzica z całego systemu rodzinnego. Jest to zatem progresja proce-rmw, dająca w rezultacie różne stopnie wyłączenia się małżonka lub rodzicu z życia rodziny, włącznie z zadaniami opiekuńczymi i socjalizacyjnymi