m7

40 Metafory w naszym życiu i

Zdanie to oznacza coś zupełnie innego dla prezesa firmy Mo-] bx! Oil niż dla prezesa Towarzystwa Przyjaciół Ziemi. Zna-y czenie nie jest zawarte w samym zdaniu - istotne jest, ktoje| wypowiada i do kogo, oraz to, jakie są społeczne i polityczne'! postawy mówiącego i słuchającego. Metafora przewodu nie jj pasuje do tych przypadków', które wymagają kontekstu, aby określić, czy zdanie ma jakiekolwiek znaczenie, a jeśli tak. ! to jakie.

. Powyższe przykłady wykazują, że pojęcia metaforyczne*-; które dotąd rozważaliśmy, pozwalają nam częściowo zrozu- ';] mieć, czym są komunikacja, argumentowanie i czas, a także:, to, że niektóre aspekty tych pojęć ulegają zasłonięciu właśnie przez pojęcia metaforyczne. Istotne jest zrozumienie tego,^- • że nadawanie struktury metaforycznej, jakie tu zachodzi, jest częściowe, a nie całościowe. Gdyby było ono całościowo, jedno pojęcie byłoby tożsame z innym, nie zaś jedynie rozumiane w jego terminach. Na przykład - czas nie jest w rzeczywistości pieniądzem.. Jeżeli się przeznaczy czas; na zrobienie czegoś, co się nie uda, nie można czasu odzyskać. Nie istnieją banki czasu. Mogę komuś dać dużo czasu, ale nic mogę tego samego czasu otrzymać z powrotem. I tak dalej. Tak więc część pojęcia metaforycznego nie pasuje i nie może pasować do danej sytuacji.

Z drugiej strony, pojęcia metaforyczne można rozciągać poza zakres zwykłego, dosłownego, myślenia i mówienia w kierunku tego, co nazywa się językiem i myśleniem figuratywnym. poetyckim, barwnym lub wyszukanym. A więc, jeżeli wyobrażenia są przedmiotami, to możemy jc ubierać w wyszukane stroje, żonglować nimi, układać je równo i porządnie itd. Dlatego też, jeżeli mówimy, żc .jakieś pojęcie otrzymuje jakąś strukturę za pośrednictwem metafory, mamy w^róvvczas an myśli to, iż jest to struktura częściowa i że zakres tego pojęcia można poszerzać w taki a nie inny sposób.

METAFORY ORIENTACYJNE

IJadaliśmy dotąd metafory, które można nazwać metaforami strulauralnymi, obejmujące te przypadki, kiedy jedno pojęcie nadaje strukturę metaforyczną innemu. Istnieje wszakże inny rodzaj pojęć metaforycznych, obejmujących przypadki, kiedy cały system pojęć uadaje strukturę innemu systemowi. Takie metafory' nazywać będziemy metaforami orientacyjnymi, gdyż większość 2 nich ma związek 2 orientacją przestrzenną: wzwyż - w dół, do-z. przód-tył, na-od, głęboko-płytko, centralny-peryfcryjny. Te ukierunkowania przestrzenne powstają na skutek tego. że mamy takie a nie inne ciała i że funkcjonują one w naszym otoczeniu fizycznym. Metafory orientacyjne nadają danemu pojęciu orientację przestrzenną, na przykład: szczęśliwy to w górę [Happy is upI. Fakt, że pojęcie szczęśliwy zorientowane jest w górę, wiąże się.z wyrażeniami typu: „Czuję się dziś podniesiony na duchu”.

Takie ukierunkowania metaforyczne nie są arbitralne. Mają one podstawę w naszym doświadczeniu, zarówno fizycznym, jak i kulturowym. Mimo że biegunowe opozycje: wzwyż—w dół. w-poza itd., są w istocie natury fizycznej, metafory orientacyjne oparte na tych opozycjach mogą być różne w^? ró/oych kulturach. Na przykład - w pewnych kulturach przyszłość jest przed nami, w innych zaś jest za nami. Przyjrzyjmy się niektórym przykładom metafor orientacyjnych opartych na opozycji: w górę-w dół, które zostały dokładnie /badane przez Williama Nagy‘ego (1974). W każdym przypadku będziemy czynić krótkie wzmianki o tym, jak dane