medium obraz cia�o009

26 Medium - obraz - ciało

4. MENTALNA I FIZYCZNA PRODUKCJA OBRAZÓW

Historia obrazów była też zawsze historią mediów obrazowych. Interakcją miądzy obrazem i technologią można zrozumieć tylko wówczas, gdy zobaczy się ją w świetle działań symbolicznych. Produkcja obrazu sama jest symbolicznym aktem i dlatego wymaga od nas symbolicznego rodzaju percepcji, radykalnie odmiennego od powszedniej percepcji naturalnych obrazów. Obrazy fundujące sens, które jako artefakty zajmują swoje miejsce w przestrzeni społecznej, przychodzą na świat jako obrazy medialne. Medium--nośnik zapewnia im powierzchnią z aktualnym znaczeniem i formą pcrccpcyjną. Od najstarszych wyrobów rąk ludzkich aż do procedur digitalnych obrazy podlegały uwarunkowaniom technicznym. Dopiero one wydobywają medialne własności obrazów, dziąki którym możemy te ostatnie percypować. Inscenizacja przez medium przedstawiania ugruntowuje dopiero akt percepcji. Ten zarysowany przeze mnie potrójny krok ma fundamentalne znaczenie dla funkcji obrazu w perspektywie antropologicznej: obraz - medium - widz lub obraz - aparat obrazu - żywe ciało (przy czym (o ostatnie należy pojmować jako ciało medialne lub mediatyzowanc).

Tymczasem w dzisiejszym dyskursie obrazy rozpatrywane są albo abstrakcyjnie, jak gdyby istniały bez mediów i bezcieleś-nie, albo też zwyczajnie myli sią je z technikami obrazowymi¹. W pierwszym przypadku zostają zredukowane do pojącia obrazu, w drugim do techniki obrazowej. Posiadane przez nas wyobrażenia o wewnętrznych i zewnętrznych obrazach również mają swój udział w tym dualizmie. Obrazy wewnętrzne to inaczej obrazy cndogcnicznc lub obrazy należące do ciała; natomiast obrazy zewnętrzne, by ukazać się naszemu wzrokowi, zawsze potrzebują technicznego ciała obrazu. Oba rodzaje obrazów - obrazy ze świata zewnętrznego i obrazy wewnętrzne - należy ujmować nie tylko za pomocą tego rodzaju dualizmu, kontynuującego jedynie starą opozycję ducha i materii². W pojęciu „obrazu" tkwi już wpraw-dzic ów podwójny sens (obrazy wewnętrzne i zewnętrzne), ale jedynie w tradycji myśli zachodniej jest on pojmowany z taką dozą ufności jako dualizm. Mentalne i fizyczne obrazy funkcjonujące w tej samej epoce (na przykład sny i ikony) odniesione są do siebie w sposób tak wieloznaczny, że ich elementy jedynie z trudem dają się od siebie oddzielić, chyba że w konkretnym materialnym sensie tego słowa. Produkcja obrazów powodowała zawsze standaryzacją indywidualnych obrazów, ze swej strony czerpała ona jednak ze współczesnego świata obrazów swoich widzów, który w ogóle dopiero umożliwiał kolektywne oddziaływanie³.

Problem wewnętrznej i zewnętrznej reprezentacji postawiony został ostatnio w ncurobiologii, w której „wewnętrzną reprezentację” (Olaf Brcidbach) przesuwa się do aparatu pcrccpcyjncgo oraz przyjmuje się, że doświadczenie świata sterowane jest w sposób istotny przez własną neuronową strukturę mózgu⁴. Ten sam problem można postawić w kontekście nauk o kulturze, tutaj jednak zmienia się on w pytanie o wzajemny stosunek między mentalną i materialną produkcją obrazów w danym okresie, przy czym tę ostatnią należałoby widzieć jako reprezentację zewnętrzną. Tylko w takim sensie można mówić o historii obrazów, podobnie jak mówi się o historii ciała lub przestrzeni. Problem ten można też w końcu ponownie powiązać z naukami przyrodniczymi, jeśli tylko wykażemy gotowość pojmowania właściwych im metod obrazotwórczych (Imaging Science) jako artefaktów, funkcjonujących nic w sposób neutralny lub obiektywny, ale cechujących się specyficznie kulturowym sensem. W takim właśnie sensie James Elkins (Chicago) odkrył „Nonart Image” jako przedmiot dla analizy i krytyki formalnej⁵.

1

   Por. literaturę w przyp. 1 i 8.

2

   Zob. przyp. 6 oraz H. Arendt, The life of the mind (N. York 1971); tam krytyka tego przeciwieństwa z perspektywy historii filozofii.

3

   Por. na ten temat z jednej strony spektrum metod Augć, 1997, s. 45n. i z drugiej strony Derrida, 1996, i Sticglcr, 1996.

4

   Brcidbach, 1999, s. 107n. oraz Brcidbach - Clausbcrg, 1999.

5

   Elkins, 1996, s. 553n. Por. Jones - Gallison, 1998; Wcibcl, 1995, s. 34n.; Brcidbach - Clausbcrg. 1999 (tam liczne studia na temat metod); Sachs-Hombach i Rehkair.pcr, 1998.