P1090745

u

aster-■ -i.

f^,!,?#^,.r'.i -i-, -

j5ł

•■i/'

- ■■'Vv ■

Wfi"VV-^;r-,^:;'.

^'V^:.

/Ł% W'-.V:• W$;*>; \'‘ •/ F , ₄

^"]'’■■•-^A’■-•'»>^: '"• ,

czynienia z odbiorcami należącymi do tego samego społeczeństwa i two-i

i-*    •

a«qp

- ■

Janusz Lalewicz

’•>.:■ runki powstania - więzi społecznych, które zbiór odbiorców mogą prze ' kształcić w publiczność w sensie integratywnym,

; Kryteria, na podstawie których wyodrębniane^ są zbiory odbiorców ; rozpatrywane w różnego rodzaju. dociekaniach, można podzielić na.trzj

grupy'    ■■    :■•    • ■    ■    V/*'"”= v

., A. Przez odniesienie do p r ż e d m i o t u o d b i.o r u, tj. odbieranegc komunikatu lub klasy komunikatów/ wyodrębnia się. takie zbiory jak : widzowie pewnego spektaklu teatralnego albo słuchacze pewnej audycj radiowej, czytelnicy Lalki, czytelnicy Bolesława Prusa,. czytelnicy po-. wieści sensacyjnej, czytelnicy serii „Omega'*Albo czytelnicy beletrystyki.

- B. Mówiąc o publiczności teatralnej albo radiowej, odbiorca tele-'.wizji albo prasy ilustrowanej, o czytelnikach książek albo odbiorcach druków ulotnych, rozpatruje się zbiorowości odbiorców, wyodrębnione przez odniesienie do pewnego sy stemu k om u nik a cy j n eg o, tj.

: pewnego medium albo pewnej sieci rozpowszechniania,    _v

; C. Przez odniesienie -do s tr uk t ur.y sp o łec z,e ństwa, do którego należą^ badania odbiór^^ jego podziałów klasowych, warstwowych, zawodowych, lokalnych. itd. — wyodrębniane są takie zbiorowości jak: publiczność mieszczańska, robotnicza, wiejska, odbiorca młodzieżowy albo czytelnicy wykształceni.    v _:    — •

^ Niekiedy badane zbiorowości wyodrębnia się oczywiście na podstawie kombinacji wielu kryteriów z różnych grup. (np. czytelnicy młodzieżowi prasy ogólnoinformacyjnej z miejscowości podwarszawskich). ' .    .

. -Jako publiczności traktowane są tylko niektóre z tak wyodrębnionych zbiorowości. Nie nazywa się raczej publicznością zbioru czytelników Dantego albo zbioru Czytelników Boskiej Komedii — jakkolwiek takie zbiory są przedmiotem dociekań historyków literatury badających recepcję danego utworu lub danego autora — ani żadnych innych zbiorów, stanowiących tylko logiczne konstrukty, którym nie odpowiada żadna reąlnośój spoieczno-his t ory czna. O publiczności mówimy wówczas, gdy mamy dój

tzącymi jednorodną pod pewnymi relewantriymi socjologicznie względa-;

mi zbiorowość (co wyklucza na przykład zbiór czytelników literatury-; z niebieskimi oczami).    j

1; Jakkolwiek w badaniach dotyczących różnych form komunikacji bez--pośredniej nazywa się publicznością na przykład audytorium pewnego] przemówienia, albo widzów pewnego spektaklu, to w dociekaniach, których przedmiotem jest rozpowszechnianie, wydaje się celowe rezerwo-' wanie tego terminu dla zbiorowości względnie stałych; odbiorcy pewnej audycji radiowej albo czytelnicy pewnego felietonu w .tygodniku to zbioA ry zbyt ulotne, przypadkowe i niesamoistne w swoim funkcjonowaniu, ażeby rozpatrywać je jako publiczności.

2. Zbiorowość rozpatrywana jako publiczność yy sensie dyst^buty^ nyra;Vzawsze^jest; w^pewieh sposób ustrukturowańa.F F_:. ■;;: i

. -    l'.■<>' i *.■. .

15

;V.vV.£*

' -:■■**** ***

•* i    •/. ' •,:    /*?/' V .V-t

Poję de publiczności i problem -więzi społecznej

. . Po pierwsze bowiem jest to część pewnego społeczeństwa, wobec Cze- \ go działają w jej obrąbie wszelkie istniejące w. tym społeczeństwie po£ działy i wiązi społeczne-    - * -    ;    -

Po drugie pewną strukturalizacją zbioru odbiorców narzuca charakte- : rystyka danej techniki rozpowszechniania i budowa sieci rozpowszechniania. I tak na przykład audytorium przemówienia to niewielki ilościowo zbiór słuchaczy zebranych razem w jednym miejscu i mających z sobą bezpośredni kontakt, podczas gdy audytorium radiowe to zbiór, wielokrotnie większy i rozproszony przestrzennie. Radiosłuchacze tworzą więc zbiorowość rozproszoną — zbiór ludzi słuchających komunikatu: jednor cześnie, ale odizolowanych od_; siebie nawzajem komunikacyjnie. W przypadku prasy znika także jednoczesność odbioTu; czytelnicy prasy tworzą zbiorowość rozproszoną przestrzennie i czasowo.    ^ł; v

v Jeśli jednak odbiór dziennika czy tygodnika można traktować jako jednoczesny w skali kalendarzowej, to odbiór książki — ze względu na sposób funkcjonowania sieci dystrybucji z jednej strony, a trwałość przekazu książkowego z drugiej — jest rozproszony czasowo takie w tej skali. Poszczególne lektury — i poszczególni czytelnicy —- tworzą zbiory rozproszone czasowo i przestrzennie znacznie bardziej niż w przypadku środków komunikacji masowej./:    >.    ;    ^

Utwory .literackie (także filozoficzne), które utrzymują się w obiegu _ czytelniczym przez wiele pokoleń, stwarzają sytuację jeszcze bardziej . . /• skomplikowaną. Zbiór czytelników danego tekstu wypada wówczas roz- . , patrywać" już nie tyle jako zbiorowość rozproszoną czasowo, ile jako zbiór takich zbiorowości (publiczności w sensie dystrybutywnym) rozproszonych czasowo w skali historycznej.

/// Nietrudno dostrzec zależności między taką strukturalizacją zbioru odbiorców, zdeterminowaną przez charakterystykę społecznego substratu oraz przez właściwości odpowiedniego systemu rozpowszechniania, a mo

żliwością zintegrowania tego zbioru, to znaczy uformowania się w nim . (lub z niego) publiczności w sensie integratywnym. Audytorium mówcy tworzy taką zintegrowaną publiczność ze względu na swoje naturalne właściwości, natomiast zbiór czytelników książki jest z natury zbiorowością rozprószoną —. zbiorem indywidualnych czytelników niezależnych ocLsiebe nawzajem i odizolowanych komunikacyjnie. Mogą oni utworzyć - / zintegrowaną zbiorowość czytelników tylko wówczas, gdy powstanie mię-'. dzy. nimi jakaś .więź dodatkowa, niezależna od relacji komunikacyjnych ; •/ implikowanych, naturalnie przez, odbiór, _;;    .. -    - .

III; INTEGRATYWNE POJĘCIE PUBLICZNOŚCI

„ ., ■*

4* W pierwszej części tego szkicu wymienione były przykłady zjawisk.; /; , .komunikacyjnych, których analiza i wyjaśnienie wymaga wprowadzenia ^ /i/ '/pojęcia-zachowania zbiorowego, a co za tym idzie, pojęcia zbicnrowoM/gS