posmodernizm teksty polskich autorów5

50 Andrzej Sz/ihuj

(eklektyzm^ harmonię zastępuje szokującym zestawieniem, całość fragmentem, awangardowy eksperymen-talizm odwołaniem do przeszłości, do znanych klisz, schematów i chwytów artystycznych. Jak powiada Fre-dric Jameson - jeden z wybitnych teoretyków sztuki postmodernistycznej: „w świecie, ^którym innowacja stylistyczna jest niemożliwa, pozostało jedynie naśladować martwe style, zakładać językowe maski, mówić głosami z muzeum wyobraźni” [F, Jameson, Postmodernizm i społeczeństwo konsumpcyjne, prze!. P. Czapliński, w: R. Nycz (red.). Postmodernizm. Antologia przekładów, Kraków 1997, s. 197]. Zdaniem teoretyków sztuki postmodernistycznej jest ona znamieniem zmierzchu awangardy i w-ejściem w dobę sztuki postawangardowej, co wiązać się ma nie tylko ze wspomnianym wyczerpaniem się potencjału nowatorskiego sztuki, lecz także z bardziej generalną_.utratą wiaty w postęp i li-nearność jej rozwoju (linearność w'edle wzoru: to, co nowe, wypiera to, co stare, które bezpowrotnie odchodzi w przeszłość). W odniesieniu do kwestii podmiotowości artysty zauw aża się teraz, że „ścieżka zrównywania sztuki 7. życiem i związanego z nią dążenia do pełnej" autentyczności,wypowiedzi artystycznej doprowadziła do absurdalnych konsekwencji: artyści płacili za sztukę życiem, ta zaś - po zrównaniu z życiem - straciła swą specyfikę i atrakcyjność dla publiczności. Z kolei polityczne zaangażowanie sztuki miało sens tak długo, jak długo istniały jeszcze złudzenia co do charakteru społecznych utopii (prawicowych i lewicowych), które pobudzały wyobraźnię artystów XX wieku. Dlatego też sztuka postmodernistyczna stara się raczej trzymać z dala od polityki, komentując jedynie czasami, wlpo^ sób ironiczny i prześmiewczy, rzeczywistość społeczną i polityczną naszych czasów, jej cechą charakterystyczną jest także zacieranie granicy pomiędzy kulturą wy-

3J_

Co lo jc:<l jiostniodi-nmiii ?

suka a kulturą niską (populąrnąjs flirtowanie z motywami i wątkami kultury masowej, gra z kiczcm. Wydaje się. że usiłuje ona „sprzedać się"^-na dwóch płaszczyznach jednocześnie: na płaszczyźnie wy rafinowanej. erudycyjnej giy z tradycją, której pełne rozszyfrowanie wymaga uruchomienia przez odbiorcę rozległej wiedzy estetycznej, historycznej, filozoficznej, a czasem nawet naukowej; na płaszczyźnie zmysłowej przyjemności estetycznej, odwołującej się do radości obcowania z opowieścią, intrygą, melodią czy malow idłem. Do artystów postmodernistycznych zalicza się m.in. takich twórców, jak Umberto Eco, John Barth, Thomas _Pynchon, Robert Coover, Italo CaKino (literatura), David Lynch, Woody Allen. Peter Greenawav, Quentin jtaraiuino, Pedro Almodóvar (film). Georg Baselitz, Anselm Kieler, Jeff Koons, Mark Kostabi (plastyka), Robert \enturi, Charles Moore, James Stitiing (architektura). Najczęściej cytowanymi słowami określającymi sytuację sztuki postmodernistycznej są słowa Lini-berta Leo z jego Dopisków na marginesie „Imienia mży’’:

nadchodzi nionicut. kiedy awangarda (modernizm) nie może pójść dalej. gdyż. stworzyła już metajęzyk, które mówi o swoich niemożliwych tekstach (sztuka konceptualna). Postmodernistyczna odpowiedź na modernizm to uznanie, że przeszłość trzeba zrewidować, podchodząc ,_do niej ironicznie i bez złudzeń - nie można jej bowiem unicestwić, gdyż to prowadziłoby do zamilknięcia. O postawie postmodernistycznej myślę jak o postawie człowieka, który kocha jakąś nader wykształconą kobiece i wie, że nie może powiedzieć jej „kocham cię rozpaczliwie ponieważ wie, że ona wie (i że ona w ie. że on wie), iz te słowa napisała już I.iala. Jest jednak rozwiązanie. Może pow iedzieć: ..Jak powiedziałaby I.iala. kocham cię rozpaczliwie". W tym miejscu, uniknąwszy fałszywej niewinności, oznajmiwszy jasno, że nie można już mówić